راهنمای جامع کاردرمانی فلج مغزی (CP): از تشخیص تا تمرین‌های موثر در خانه

فلج مغزی یک بیماری خطرناک در کودکان است که می‌تواند تاثیرات بسیاری بر روی حرکت و عملکرد عادی آن‌ها داشته باشد. طبق گزارش WHO، بیش از 17 میلیون نفر در جهان با فلج مغزی زندگی می‌کنن و حدود 50٪ از کودکان مبتلا نیاز جدی به کاردرمانی دارند.

کودکان مبتلا به فلج مغزی به مراقبت و کاردرمانی مناسبی نیاز دارند تا بتوانند توانایی حرکت عادی خود را بازیابند؛ به همین علت تصمیم گرفتیم در این مقاله، به بررسی نقش کاردرمانی فلج مغزی در توانبخشی این کودکان بپردازیم.

فلج مغزی چیست؟

فلج مغزی یک اختلال پزشکی جدی است که به دلیل آسیب به بخش‌هایی از مغز که مسئول کنترل حرکات ارادی بدن هستند، ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند منجر به اختلال در حرکت و کنترل عضلات، تعادل، احساسات و حتی توانایی صحبت کردن شود. آثار فلج مغزی می‌تواند در یک یا هر دو طرف بدن ظاهر شده و باعث از دست رفتن توانایی حرکتی بدن گردد. این وضعیت ممکن است در کودکان مختلف با شدت‌ها و عوارض متفاوتی ظاهر شود. بعضی کودکان از دوران جنینی به این بیماری دچار هستند و بعضی دیگر نیز در اوایل زندگی به آن مبتلا می‌شوند.

فلج مغزی می‌تواند در اثر آسیب به مغز کودک هنگام زایمان، تروما ناشی از حوادث، عوامل ژنتیکی، عفونت‌های مغزی، تومورها یا سایر بیماری‌های مغزی ایجاد شود. درمان و کنترل این بیماری نیز معمولا شامل ترکیبی از روش‌های فیزیوتراپی، کاردرمانی فلج مغزی، دارو و در موارد شدیدتر جراحی است.

مراقبت‌های مناسب و درمان به موقع می‌تواند به کودک مبتلا کمک کند تا به حداکثر توانایی‌اش برسد و تا حدود زیادی بهبود یابد. ارتباط مستمر با پزشکان و تیم درمانی مناسب، نقش مهمی در مدیریت و بهبودی فلج مغزی دارد.

علائم فلج مغزی

علائم اصلی این اختلال که می‌تواند نیاز به کاردرمانی فلج مغزی را ضروری کند، شامل موارد زیر است:

• ضعف یا فلج در یک یا هر دو طرف بدن: این مشکل شامل دست و پاها می‌شود که ممکن است باعث مشکل در حرکت، نگهداشتن اشیاء یا راه رفتن شود.
• مشکل در کنترل عضلات: کودک ممکن است دچار لرزش، تشنج یا اختلال در کنترل عضلات شود.
• تورم یا درد در عضلات: بعضی عضلات ممکن است تورم داشته باشند یا درد و ناراحتی را تجربه کنند.
• مشکل در تعادل و حرکت: فرد ممکن است دچار مشکلاتی در تعادل، کنترل حرکات خود و تکانه‌های ناخودآگاه بدن شود.
• مشکل در صحبت کردن: فلج مغزی ممکن است باعث اختلال در صدای حنجره، تلفظ کلمات و صحبت کردن باشد.
• مشکل در بلع: ممکن است کودک مشکلاتی در بلع غذا یا نوشیدن مایعات داشته باشد که می‌تواند به مشکلات تغذیه‌ای منجر گردد.
• تنگی نفس: برخی از کودکان ممکن است مشکلاتی تنفسی مانند تنگی نفس را تجربه کنند.
• تغییر در احساسات: کودک ممکن است تغییراتی در حساسیت به لمس، درد یا احساسات دیگر داشته باشد.

همچنین پیشنهاد می شود درباره کاردرمانی پا اطلاعات بیشتری کسب کنید.

چرا کاردرمانی برای CP ضروری است؟

کاردرمانی یکی از معدود روش‌هایی‌ست که واقعاً می‌تواند کیفیت زندگی یک کودک مبتلا به CP رو به‌طور قابل لمس و عملی بالا ببرد.

برخلاف تصور خیلی‌ها، کاردرمانی فقط تمرین‌های فیزیکی خشک و بی‌روح نیست. هدفش اینه که فرد بتونه با شرایط بدنی خاص خودش، تا جای ممکن مستقل زندگی کنه. این یعنی:

• خودش غذا بخوره
• لباس بپوشه
• از وسایل استفاده کنه
• تعامل اجتماعی داشته باشه

کاردرمانی برای کودک مبتلا به فلج مغزی (CP)، همچون پلی است میان توانایی‌های فعلی او و زندگی روزمره‌ای که در انتظارش است. بدون این مداخله تخصصی، حتی قوی‌ترین عضلات نیز نمی‌توانند عملکرد مؤثری داشته باشند؛ چرا که آنچه کاردرمانگر آموزش می‌دهد، نه صرفاً تقویت عضله، بلکه نحوه کاربرد مؤثر آن در فعالیت‌های واقعی زندگی است.

بنابراین، کاردرمانی نه‌تنها یک ضرورت است، بلکه یکی از بنیادی‌ترین و کلیدی‌ترین ارکان فرایند توانبخشی در کودکان مبتلا به فلج مغزی به‌شمار می‌رود.

چه زمانی باید کاردرمانی رو شروع کرد؟

طبق توصیه‌ی American Academy for Cerebral Palsy and Developmental Medicine، شروع درمان قبل از ۲ سالگی بهترین زمانه؛ چون انعطاف‌پذیری مغز در این سن بالاتر از هر زمان دیگه‌ای می باشد (منبع PubMed).

کاردرمانی کودکان فلج مغزی

کاردرمانی یک جزء مهم از مراقبت و درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی است. این برنامه‌ها برای بهبود حرکت، تقویت عملکرد عضلانی، تعادل و کنترل حرکات کودک طراحی می‌شوند. تیم کاردرمانی فلج مغزی معمولا به یک فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و گاهی نیز به یک گفتاردرمانگر نیاز دارد. به طور کلی، برنامه‌ریزی برای کاردرمانی کودکان فلج مغزی به موارد زیر نیازمند است:

1. پیگیری و ارزیابی منظم: تیم کاردرمانی به پیگیری و ارزیابی منظم پیشرفت کودک نیاز دارد. این ارزیابی‌ها باعث می‌شود تا برنامه کاردرمانی به‌روز شده و با توجه به پیشرفت‌های کودک تغییر کند.
2. پشتیبانی و راهنمایی والدین: والدین نقش بسیار مهمی در کاردرمانی فلج مغزی کودکان دارند. آن‌ها باید با توجه به راهنمایی تیم کاردرمانی، تمرینات و فعالیت‌های مناسب را در خانه پیاده‌سازی کنند و کودک را در مسیر بهبودی همراهی نمایند.
3. توجه به نیازهای فردی: هر کودک ممکن است نیازهای خاصی داشته باشد؛ بنابراین لازم است که برنامه کاردرمانی با توجه به نیازهای فردی و وضعیت خاص هر کودک تنظیم شود.
4. محیط حمایت‌کننده: ایجاد یک محیط حمایت‌کننده در خانه، مدرسه و جامعه برای کودکان مبتلا به فلج مغزی بسیار اهمیت دارد. این محیط‌ها باید فرصت‌های برابر برای شرکت و پیشرفت این کودکان را فراهم کنند.

ارزیابی اولیه کودک CP برای شروع کاردرمانی

وقتی وارد مرکز شدیم، از همون ابتدا ارزیابی‌های زیر انجام شد:

• تست تون عضلانی و دامنه حرکت مفاصل
• بررسی الگوهای حرکتی مثل نشستن، خزیدن، راه رفتن
• توانایی گرفتن و رها کردن اشیا
• تعاملات اجتماعی و بازی با دیگران

نکته کاربردی:

اگر مرکز توانبخشی بدون انجام این ارزیابی‌ها، مستقیماً برنامه درمانی ارائه بده، حتماً شک کنید. برنامه‌ی استاندارد باید بر اساس تست‌های فردی طراحی بشود.

مطالعه مقاله کاردرمانی برای ایستادن کودک از دست ندهید.

تمرینات کاردرمانی کودکان فلج مغزی

به طور کلی تمرینات کاردرمانی فلج مغزی به چند دسته تقسیم می شود. برای انجام هر تکنیک و تمرینی حتما باید با پزشک، کاردرمانگر و یا فیزیوتراپیست مشورت کنید. اما به طور کلی شامل موارد زیر است:

۱- تمرینات فیزیوتراپی

• تقویت عضلات: انجام تمرینات تقویت عضلات بسیار مهم است. برای مثال، انجام تمریناتی مانند وزنه‌های سبک، رکاب زدن و… را می‌توان در برنامه این کودکان قرار داد.
• تعادل و کنترل حرکت: تمرینات مختلفی برای بهبود تعادل و کنترل حرکت این کودکان انجام می‌شود؛ از جمله ایستادن روی یک پا، پیاده‌روی روی خط مستقیم یا عبور از حلقه‌ها.

۲- تمرینات توانبخشی

• تمرینات مهارت‌های روزمره: انجام تمریناتی که مهارت‌های روزمره را تقویت می‌کنند، می‌تواند برای اینکه کودک رفتار طبیعی‌تری پیدا کند مفید باشد. این تمرین‌ها می‌تواند شامل استفاده از مداد، استفاده از قاشق و چنگال و… باشد.
• کشش عضلات پاها: کودک را در حالت نشسته قرار داده و از او بخواهید که پاهای خود را به طرفی کشیده و در آن حالت نگه دارد. این تمرین کاردرمانی فلج مغزی، به افزایش انعطاف‌پذیری عضلات پا کمک می‌کند.
• ایستادن روی یک پا: کودک را در حالت ایستاده قرار داده و از او خواهید که بر روی یک پا ایستاده و تعادل خود را حفظ کند. این تمرین به بهبود تعادل کودک کمک می‌کند.
• تمرین دست‌ها: کودک را در حالت نشسته قرار داده و از او بخواهید که دست‌های خود را به صورت متناوب بالا برده و پایین بیاورد. این تمرین به تقویت عضلات دست کمک می‌کند.

۳- تمرینات گفتاردرمانی

• تمرینات تنفسی: تمرینات تنفسی برای افزایش قدرت و کنترل تنفس و تقویت عضلات تنفسی انجام می‌شود.
• تمرینات تلفظ: تمریناتی برای بهبود تلفظ صداها و کلمات انجام می‌شود که از جمله آن می‌توان به تمرینات تکرار کلمات و جملات اشاره کرد.

پیشنهاد می شود مقاله درباره گفتاردرمانی فلج مغزی در وب سایت توان هاب را مطالعه نمایید.

۴- تمرینات بازی‌درمانی

• بازی‌های حرکتی: انجام بازی‌هایی که حرکت و تعامل جسمی را تقویت می‌کنند؛ مانند پرتاب توپ به هدف یا راه‌رفتن با آهنگ.
• بازی‌های تعاملی: انجام بازی‌هایی که به تقویت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کودک کمک می‌کنند.

این تمرینات می‌توانند با همکاری تیم کاردرمانی فلج مغزی، والدین و خانواده به صورت منظم و تدریجی انجام شده و به بهبود حرکت و تعادل کودکان فلج مغزی کمک کنند. اهمیت انجام صحیح و منظم این تمرینات برای بهبود کودکان فلج مغزی بسیار بالا است.

در صورت تمایل و نیاز به دریافت خدمات کاردرمانی در منزل خود می توانید با کاردرمانگران حرفه ای و باتجربه توان هاب از طریق راه هاب ارتباطی درج شده در سایت تماس بگیرید.

خلاصه بهترین تمرین‌های کاردرمانی برای CP (در خانه و مرکز)

در تجربه‌ای که با درمانگران مجموعه توان هاب داشتیم، این تمرین‌ها بیشترین تأثیر رو داشتند:

🟢 تمرین گرفتن و رها کردن اشیا با بافت‌های مختلف

مثل توپ ژله‌ای، تکه پارچه خشن، اسباب‌بازی پلاستیکی. این تمرین کمک کرد که انگشت‌ها رو بهتر کنترل کنند.

🔵 تمرین هماهنگی چشم و دست با حلقه و میله

کمک میکند تا دقت دیداری-حرکتی‌ش بالا برود و راحت‌تر غذا بخورد یا چیزی رو نشونه بگیرند.

🔴 استفاده از وسایل کمکی مثل توپ درمانی (Gym Ball)

حرکات تعادلی روی توپ برای تقویت عضلات مرکزی عالی بود.

به گفته‌ی Cochrane Review، تمرینات حرکتی تعادلی در کودکانی با CP، بهبود تعادل را تا ۲۸٪ نسبت به گروه کنترل افزایش می‌دهد .

چند اشتباه رایج والدین در مسیر کاردرمانی

اشتباه	پیامد
عدم پیگیری مداوم	بازگشت به الگوهای حرکتی ناسالم
انتخاب درمانگر غیرمتخصص در CP	برنامه ناکارآمد و بی‌نتیجه
مقایسه کودک با دیگران	فشار روحی بی‌مورد برای کودک و والدین
تمرین‌های اشتباه در خانه	آسیب عضلانی یا کاهش انگیزه

مقایسه روش‌های مختلف درمانی فلج مغزی

در مقایسه‌ای که بین کاردرمانی سنتی، کاردرمانی همراه با تکنولوژی (مثل واقعیت مجازی) و روش‌های مکمل مثل آب‌درمانی انجام داده شده است، نتایج جالبی پیدا کردند: طبق تحقیقی که در PubMed منتشر شده، استفاده ترکیبی از کاردرمانی و تکنولوژی‌های جدید، اثربخشی حرکتی را تا ۳۵٪ بیشتر کرده است.

از نظر ما، ترکیب این روش‌ها زمانی بهترین نتیجه رو می‌دهد که کاردرمانگر، فرد بیمار رو به‌صورت فردی بشناسد و درمان شخصی‌سازی‌شده برای او ارائه بدهد.

جمع‌بندی

فلج مغزی نوعی بیماری است که می‌تواند بر کنترل عضلات و در نهایت تعادل و حرکت کودکان اثر بگذارد؛ به همین علت در این مقاله، به معرفی کاردرمانی فلج مغزی کودکان و نقش آن در درمان این بیماری پرداختیم. با توجه به اهمیت و تاثیر بزرگی که کاردرمانی برای این کودکان دارد، لازم است که به محض شروع علائم بیماری در کودک، به پزشک مراجعه کنید و تمرینات لازم شروع شود. انجام این تمرینات غالبا شامل چند بخش متفاوت است تا بتواند همه عضلات درگیرشده را تقویت کند.

موضوع	نکات کلیدی
بهترین زمان شروع	زیر ۲ سال
مؤثرترین تمرینات	حرکات تعادلی، گرفتن اشیا، بازی‌های دیداری-حرکتی
ابزارهای کمک‌درمانی	توپ درمانی، واقعیت مجازی، اپلیکیشن موبایل
نکته تجربه شخصی	درمان پیوسته + تعامل صمیمی با درمانگر، عامل موفقیت اصلی

بزرگ‌ترین مسئولیت ما در تیم پویای توان هاب مراقبت از سلامت جامعه توان‌خواهان است. ما در خانواده توان هاب تنها یک هدف داریم و آن اینکه کلیه خدمات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپدی را به‌صورت تخصصی در منزل شما عزیزان ارائه دهیم. در راستای تحقق این هدف، مشاوره تخصصی توان هاب برای شما عزیزان رایگان است و با ثبت درخواست تماس، کارشناسان ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما تماس می‌گیرند و به‌محض شروع درمان، درمانگران ما با کلیه تجهیزات لازم در منزل شما حضور پیدا خواهند کرد.

منابع :
childbirthinjuries
theottoolbox
cerebralpalsyguide

سؤالات متداول