ایستادن کودک یکی از مهم‌ترین نشانه‌های رشد و یکی از لذت‌بخش‌ترین اتفاقاتی است که والدین را به وجد می‌آورد. معمولا انتظار می‌رود بچه‌ها در پایان ۹ ماهگی بایستند و اگر کسب این مهارت به تعویق بیافتد، می‌توان با کاردرمانی برای ایستادن کودک با آن مقابله کرد. البته اگر کاردرمانی توسط یک تیم باتجربه و درمانگری متخصص در این زمینه انجام گیرد. همراه ما باشید تا اطلاعات بیشتری در این باره در اختیارتان بگذاریم و چند تمرین عالی برای کمک به ایستادن کودک به شما معرفی کنیم.
سیستم هایی که با هم کار می کنند تا ایستادن کودک اتفاق بیفتد
بخش های مختلفی از بدن برای انجام این حرکت درگیر می شوند که هر کدام وظیفه خاص خود را دارند.
- بینایی: استفاده از چشم برای تثبیت بدن در حالت ایستاده (بینایی 10٪ از سیستم حسی مورد نیاز برای تعادل را تشکیل می دهد).
- حس عمقی: این حس اطلاعاتی از رباط ها، عضلات و مفاصل بدن کودک جمع می کند و توسط مغز برای تنظیم بدن به حالت ایستاده استفاده می شود.( این حس 70% از سیستم حسی مورد نیاز برای تعادل را تشکیل می دهد).
- سیستم وستیبولار: سیستم مورد نیاز برای حالت بدن و تعادل در گوش قرار دارد. (20% از سیستم حسی مورد نیاز برای تعادل را تشکیل می دهد)
هر سه سیستم باید با هم کار کنند تا کودک بتواند به راحتی و به طور خودکار حالت ایستاده را حفظ کند.
مراحل رشد حرکتی کودکان
جالب است بدانید که رشد حرکتی یک کودک سالم قابل پیش‌بینی است. همه کودکان سالم مهارت‌های حرکتی مختلف را در بازه زمانی مشخص کسب می‌کنند. تفاوتهای جزئی برای کسب این مهارتها در میان کودکان وجود دارد؛ اما به طور کلی یک روند طبیعی برای رشد این مهارتها در نظر گرفته شده است. با توجه به همین روند طبیعی می‌توان مراحل رشد حرکتی کودک را دستهبندی و پیش‌بینی کرد. پیش از این که به مراحل رشد حرکتی کودکان بپردازیم، انواع این مهارتها را بررسی می‌کنیم. دو نوع رشد حرکتی وجود دارد:
- مهارت‌های حرکتی ظریف
- مهارت‌های حرکتی درشت
هر کدام از اینها هم نشانه‌های خاص خود را در سنین مختلف دارند. در ادامه هر دو مورد را با مراحل آن بررسی می‌کنیم.
مهارت‌های حرکتی ظریف
مهارت‌های حرکتی ظریف به طور کلی به معنای حرکت و استفاده از دست‌ها و اندامهای فوقانی است. در واقع این مهارت‌های حرکتی شامل رسیدن، گرفتن و دستکاری اشیا با دست می‌شود. این مهارتها به بینایی هم مربوط می‌شود. زیرا هماهنگی چشم و دست مهم است. تفاوت بین مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف به ماهیچه‌های مورد استفاده مربوط می‌شود. مهارت‌های حرکتی درشت به عضلات بزرگ و مهارت‌های حرکتی ظریف به عضلات کوچک‌تر اشاره دارند. نوزادان و کودکان نوپا به بازی و تمرین زیادی نیاز دارند تا عضلات کوچک موردنیاز برای مهارت‌های حرکتی ظریف را توسعه دهند.
مراحل رشد مهارت‌های حرکتی ظریف بر حسب سن
- 0 تا 3 ماه
رساندن دست به دهان
حرکت دست‌ها
امکان دارد کودک دستهای خود را گاهی به سمت اسباب‌بازی‌ها بچرخاند
باز کردن دست‌ها
- 3 تا 6 ماه
نگه داشتن اشیای کوچک در دست (بدون جمع کردن انگشت شست)
گرفتن دست با دست دیگر
رسیدن به اسباب‌بازی‌ها با هر دو دست
بالا کشیدن بازوها در صورت خوابیدن روی شکم
نگه داشتن اسباب‌بازی برای مدت کوتاه
دنبال کردن اشیا با چشم در جهات مختلف
- 6 تا 9 ماه
تکان دادن جغجغه
به دهان رساندن اسباب‌بازی
انتقال اجسام از یک دست به دست دیگر
باز و آرام نگه داشتن دست‌ها در اکثر مواقع
شروع توانایی برداشتن تکههای کوچک غذا
- 9 تا 12 ماه
رها کردن اشیا به طور خودخواسته
در صورت درخواست کردن می‌تواند وسیلهای را که در دست دارد به شما بدهد
توانایی کوبیدن دو اسباب‌بازی به هم
ورق زدن صفحات کتاب (به صورت چند صفحهای)
شروع توانایی قرار دادن اشیا در یک ظرف
اشاره به چیزها
توانایی وصل کردن دو لگو
- 12 تا 18 ماهگی
دست زدن
قرار دادن اشیا در ظروف
تکان دادن دست برای خداحافظی کردن (بای بای کردن)
استفاده از هر دو دست برای بازی کردن
توانایی صاف نگه داشتن انگشت اشاره در حالی که باقی انگشتان جمع شدهاند
خط‌خطی کردن با مداد شمعی
شروع استفاده از قاشق و لیوان
- 18 تا 24 ماه
امکان ساخت برج با 3 تا 4 لگو
امکان قرار دادن حلقه روی پایه حلقه (اسباب‌بازی حلقه و استوانه)
یکی یکی ورق زدن صفحات کتاب
شروع توانایی نگه داشتن مداد با نوک انگشتان و شست
- 2 تا 3 سال
نگه داشتن مداد با دست‌ها و نقاشی کشیدن
امکان تقلید کردن کشیدن طرحهای ساده مثل دایره
- 2 سال
کنترل کردن دست‌ها برای ساخت برج با لگو
قرار دادن بند کشیدن مهرهها (در صورت استفاده از مهرههای درشت و بند قطور مثل بند کفش)
- 3 سال
توانایی ساخت گردنبند با مهرههای رنگی
شروع مهارت در دست گرفتن قیچی
- 4 سال
امکان برش اشکال ساده با استفاده از قیچی
توانایی حل پازل ساده (6 تا 10 قطعهای)
- 5 سال
توانایی نقاشی کشیدن و رنگ کردن (قابلیت کشیدن یک فرد با تمام اعضای بدن مثل دست، پا، سر و…)
یادگیری کشیدن خط شکسته و منحنی
باز و بسته کردن دکمه
رشد مهارت‌های انگشتی
توانایی قرار دادن اشیای کوچک (مثل مهرههای رنگی) درون یک بطری
شروع کار با لوازم هنری مثل خمیر، خاک رس و…
علاقه نشان دادن به بازی‌های ویدئویی و کار با رایانه
مهارت‌های حرکتی درشت
منظور از رشد مهارت‌های حرکتی درشت ارتقای توانایی عضلات بزرگ دست‌ها، پاها و بالاتنه است. رشد مهارت‌های حرکتی درشت برای فعالیت‌های فیزیکی روزمره مانند راه رفتن، دویدن، پرتاب کردن، بلند کردن، لگد زدن و غیره مهم است. توانایی‌های حرکتی درشت نیز پایه‌ای برای مهارت‌های حرکتی ظریف هستند و به آگاهی بدن، سرعت واکنش، تعادل و قدرت مربوط می‌شود.
مراحل رشد مهارت‌های حرکتی درشت بر حسب سن
- نوزادی تا 2 ماهگی
چرخاندن سر به دو طرف وقتی به پشت خوابیده است
بلند کردن سر و چرخاندن به دو طرف وقتی روی شکم خوابیده است
عقب دادن سر برای کشش بدن
تکان دادن دو پا و حرکت دادن هر دو دست به طور هم‌زمان وقتی به پشت دراز کشیده است
روی شکم ماندن
- 3 تا 4 ماهگی
حرکت دادن دست‌ها به سمت بالا و چرخاندن سر زمانی که روی شکم خوابیده است
کنترل بدن در زمان خوابیدن روی شکم
چرخیدن از روی شکم به پشت
- 5 ماهگی
چرخیدن از پشت به شکم
بالا آوردن پاها تا دهان در حالت دراز کشیده به پشت
چرخیدن به صورت دایرهای به هر دو طرف در حالی که روی شکم خوابیدن است
- 6 تا 8 ماهگی
به تنهایی نشستن
در حالت نشسته برای برداشتن اسباب‌بازی خیز برمیدارد
در صورت از دست دادن تعادل در زمان نشستن، از دست استفاده می‌کند
خزیدن روی شکم
- 9 الی 11 ماهگی
بدون کمک دراز میکشد و مینشیند
چهار دست و پا رفتن
شروع توانایی ایستادن
حرکت کردن در بین لوازم خانه
راه رفتن با کمک نگه داشتن دو دست
- 11 تا 12 ماهگی
راه رفتن با حفظ تعادل به کمک یک دست
برای چند ثانیه به تنهایی میایستد
- 13 تا 14 ماهگی
کشیدن خود روی پله‌ها و بالا رفتن از آنها
بدون کمک از روی زمین برمیخیزد
راه رفتن به تنهایی
از جا برخاستن بدون کمک
- 15 تا 18 ماهگی
با کمک یا نگه داشتن دیوار و… از پله بالا می‌رود
از پله‌ها خود را به پایین میکشد
شروع توانایی دویدن (ممکن است در حین دویدن بیفتد)
لگد زدن به توپ
- 2 سال
نسبتاً خوب راه می‌رود و می‌دود
پریدن از روی زمین با بلند کردن هر دو پا
به تنهایی از پله‌ها بالا و پایین می‌رود
با هر دو پا به توپ ضربه می‌زند
- 3 سال
امکان ایستادن روی یک پا برای چند ثانیه
امکان پریدن به سمت جلو
گرفتن توپ بزرگ با دست
استفاده از سه‌چرخه
- 4 سال
می‌تواند بدود، بپرد، بالا برود
لی لی کردن روی یک پا
گرفتن توپ (پس از اینکه هم بازی توپ را به سمت او پرتاب کرد)
ملق زدن
- 5 سال
طناب بازی و پرش با یک پا
شروع توانایی اسکیت سواری و شنا
دوچرخه‌سواری بدون چرخهای کمکی
به خوبی بالا رفتن از درخت، دیوار و…
کاردرمانی برای ایستادن کودک
برخی از کودکان به دلایلی که در بخش‌های بعدی مفصل در مورد آنها صحبت می‌کنیم، در مهارت‌های حرکتی ظریف مثل ایستادن با مشکل جدی مواجه هستند. برای این کودکان، کاردرمانی موثرترین شکل درمان است که می‌توان از سنین پایین در برنامه‌های آموزشی آنها گنجانید. برنامه کاردرمانی برای کودکان معمولا بر بازی و فعالیت‌های تحصیلی متمرکز است؛ به‌گونه‌ای که دقیقا پاسخگوی نیاز و ضعف کودک باشد و او را به نقاط عطف رشد و مهارت‌های مورد نیاز برساند.
در مورد ایستادن، کاردرمانگر متخصص می‌تواند از رویکردهای مختلف بهره گیرد تا پردازش هرچه بهتر اطلاعات دریافتی را به کودک بیاموزد و مهارت گروه‌های عضلانی او را تقویت کند. در نتیجه، عضلات درگیر در ایستادن عملکرد هماهنگ‌تر دارند و به ایستادن راحت‌تر منجر می‌شوند.
چرا بعضی از کودکان دیر می‌ایستند؟
قبل از آنکه وارد بحث تمرینات کاردرمانی برای ایستادن کودک شویم، بیایید دلایل تاخیر در ایستادن را بررسی کنیم. چراکه بهترین تمرینات باید متناسب با علت تاخیر در ایستادن کودک انتخاب شوند.
کوتاهی عضلات پا
محدودیت حرکتی می‌تواند ناشی از کوتاهی عضلانی باشد. در چنین شرایطی کودک حتی برای فعالیت‌های روزمره استقلال عمل ندارد؛ چراکه با وجود رشد استخوان‌ها در مراحل رشد، عضلات به شکل درست و اصولی تحت کشش قرار نمی‌گیرند. چنانچه این کودکان هر روز تمرینات کشش عضلانی نداشته باشند، ابتلا به دفورمیتی و کانترکچر مفاصل و عضلات دور از ذهن نیست.
کودکان دارای ضعف عضلات پا
خیلی وقت‌ها ناتوانی کودک در ایستادن ناشی از ضعف عضلات پا است. برای آنکه این عضلات برای ایستادن تقویت شوند، تحرک روزانه در محیط خانه و انجام تمرینات کاردرمانی فوق‌العاده موثر است.
کودکان با اختلال پردازش حسی
مغز کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی نمی‌تواند داده‌های مربوط به حس لامسه یا وضعیت و حرکت بدن را تفسیر کند؛ در نتیجه کودکی که از اندام خود ناآگاه است و یا اطلاعات مبهم دارد قادر به ایستادن نیست.
کودکان با تون عضلانی غیر طبیعی
گاهی اوقات افزایش تون عضله یا همان اسپاسم در ناحیه پاهای کودک، سبب می‌شود تا کودک حین انجام فعالیت‌های مختلف یک مقاومت غیرارادی داشته باشد. از سوی دیگر پایین بودن تون عضلانی سبب می‌شود تا عضلات و مفاصل درگیر در ایستادن، کاملا شل و ضعیف باشند.
کودکان با بازتاب یا رفلکس شدید
همه ما در پاسخ به محرک‌هایی مثل لمس، فشار یا حرکات مفصلی بازتاب یا رفلکس‌های غیر ارادی داریم. اگر این بازتاب‌ها را تنها در سال‌های اولیه زندگی کودک دلبندتان می‌بینید و به مرور ناپدید می‌شوند، باید به فکر راه چاره باشید. چراکه نبود این بازتاب‌ها به مرور موجب سفتی عضلات شده و انجام حرکات ارادی را نیز برای کودک مشکل می‌سازد.
تمرینات کاردرمانی برای ایستادن کودک
در کاردرمانی برای ایستادن کودک، تمریناتی به کودک آموزش داده می‌شود که غالبا بر تقویت عضلات، بهبود تعادل و حل اختلالات حرکتی تمرکز دارند. در ادامه به برخی از این تمرینات که می‌توان در منزل هم اجرا کرد، اشاره می‌کنیم.
بازی با توپ یا اسباب بازی‌های دیگر
در درمان مبتنی بر بازی، کاردرمانگر به فراوانی از توپ و دیگر انواع اسباب بازی‌ها استفاده می‌کند تا کودک را به ایستادن تشویق کند. ممکن است کودک را روی توپ بنشاند یا به او کمک کند روی توپ بالا و پایین بپرد، یا آن را از جلو به عقب و از پهلو به پهلو بچرخاند. هدف از این بازی‌ها تمرین و تقویت عضلات مرکزی بدن کودک است. حتی ممکن است از کودک بخواهد در حالت‌های مختلف مثلا دراز کشیده به پشت، شکم یا پهلو به اسباب‌بازی در موقعیت خاصی دست بزند.
تقلید راه رفتن حیوانات
یکی از جالب‌ترین و البته موثرترین تکنیک‌های کاردرمانی برای ایستادن کودک این است: درمانگر از کودک می‌خواهد حرکات حیوانات مختلف را تقلید کند. مثلا مثل خرچنگ روی دست و پا و زانو خم شود و شکمش به‌سمت سقف خانه باشد، یا مثل خرس روی دست و پاها حرکت کند یا اینکه مثل مار کرال شکم برود. در این تمرینات کودک به ناچار در موقعیت‌های مختلف قرار می‌گیرد و از عضلات مختلف بدن خود استفاده می‌کند.
خزیدن روی سطوح و نواحی مختلف
در این تمرین کاردرمانی برای ایستادن کودک، کاردرمانگر از کودک می‌خواهد که روی سطوح مختلف مثل فرش، چمن، بالش یا نواحی مختلف بخزد و سینه‌خیز حرکت کند. این تمرین عضلات کودک را برای ایستادن قوی‌تر می‌سازد.
باز کردن زانوها در حالت نشسته
در این تمرین مفید و موثر، کاردرمانگر کودک را روی سطحی مثل نیمکت می‌نشاند و وزنه‌ای به ساق پای او می‌بندد. سپس از کودک می‌خواهد که پای خود را صاف کرده و زانویش را جلو بیاورد.
باز و بسته کردن پاها
این یک تمرین ورزشی است که شاید خودتان هم امتحانش کرده باشید. کودک دلبندتان را به پشت بخوابانید و از او بخواهید پاهایش را ضمن آنکه از زمین جدا می‌کند، باز و بسته کند. این تمرین را می‌توانید در حالت درازکشیده به پهلو هم انجام دهید.
فشردن توپ بین پاها
زمانی که کودک روی زمین به پشت دراز کشیده، توپی را بین پاهایش بگذارید و از او بخواهید با دو پایش به توپ فشار وارد کند. این تمرین را در همین حالت، با کف پا روی زمین هم می‌توانید امتحان کنید. این کار عضلات پای کودک را برای ایستادن تقویت می‌کند.
ایستادن به شکل‌های مختلف
بسته به وضعیت کودک و توانمندی او برای ایستادن، به شکل‌های مختلف و با تکیه بر دیوار، با حمایت زانوها یا به شکل مستقل بخواهید روی زمین یا روی بلندی بایستد.
- برای ایستادن با تکیه بر دیوار کودک را چند دقیقه به دیوار تکیه دهید و پاهایش را به اندازه عرض لگن باز کنید.
- برای ایستادن با حمایت زانوها ابتدا کودک را در وضعیت ایستاده قرار دهید، سپس با نگه داشتن دو زانوی کودک، جلوی خم کردن زانو را بگیرید.
- برای تمرین ایستادن مستقل روی زمین ابتدا کودک را در وضعیت ایستاده روی زمین قرار دهید و از او بخواهید دست‌هایش را به سمت بیرون باز کند تا حفظ تعادل برایش ساده‌تر باشد. حتی می‌تواند چشم‌هایش را ببندد.
- برای تمرین ایستادن روی بلندی، کودک را روی ارتفاع قرار داده و کمک کنید با باز کردن دست‌ها، تعادل خود را حفظ کند.
- برای تمرین ایستادن یک پایی روی ارتفاع ابتدا کودک را جلوی یک پله در وضعیت ایستاده قرار دهید و از او بخواهید یک پایش را روی پله بگذارد و سپس بردارد و پایین بیاید.
توصیه‌هایی به والدین
جدای از تمرینات کاردرمانی برای ایستادن کودک، در این بخش توصیه‌هایی برای شما والدین عزیز داریم که رعایت آنها در جریان کاردرمانی، دستیابی به نتیجه مطلوب را ساده‌تر می‌سازد.
همیشه و همه‌جا کودک را به ایستادن تشویق کنید.
هر زمان می‌بینید کودک تلاش می‌کند خود را به سمت بالا بکشد و بایستد، سعی کنید اسباب بازی‌ها را در معرض دیدش قرار دهید و به این ترتیب او را به ایستادن تشویق کنید. این محرک‌ها انگیزه کودک برای تلاش را بیشتر می‌کنند.
حمایتگری درست را یاد بگیرید.
اگر می‌خواهید تکیه‌گاهی برای فرزندتان ایجاد کنید و برای ایستادن به او کمک کرده باشید، به‌جای آنکه پاهای کودک را نگه دارید و کودک را ناخودآگاه به سمت جلو خم کنید، حمایت خود را روی ناحیه بدن متمرکز کنید تا کودک محکم سر جای خود بایستد.
همچنین با تمرینات کاردرمانی در منزل بیشتر آشنا شوید.
کودک را پابرهنه روی زمین وادار به ایستادن کنید.
کودکان برای آنکه تعادل خود را بهتر حفظ کنند، نیاز دارند با پای خود زمین را لمس کنند. تا جایی که ممکن است تمرینات کاردرمانی برای ایستادن کودک را با پای برهنه انجام دهید تا کودک تعادل ایستادن خود را تنظیم کند. کودک با کفش نمی‌تواند استفاده مناسب و درست از مفاصل، ماهیچه و حالت بدنی روی سطوح مختلف را بشناسد.
کمک کنید چمباتمه بزند.
کودکانی که در ایستادن ضعف دارند، چمباتمه زدن را باید تمرین کنند. این حرکت یک پشتیبان عالی برای ایستادن روی پاها است. با برداشتن اسباب‌بازی‌ها و تغییر مکان آنها، کودک را تشویق کنید خم شود، اسباب بازی را بردارد و بایستد. این کار به تقویت عضلات مفصل ران و پاهای کودک نیز کمک می‌کند.
صندلی‌های متحرک را از کودک دور کنید.
ابزارهایی که ایستادن و جابه‌جایی را برای کودک راحت می‌کنند از او دور کنید. به جای این وسایل دور او را با لوازم محکم و غیرمتحرک پر کنید تا برای رسیدن به نقطه‌ای که می‌خواهد چاره‌ای جز تلاش برای ایستادن نداشته باشد!
بگذارید کودکان دیگر را ببیند.
این خاصیت ذهن کودکان است که از تماشای فعالیت‌های دیگران یاد می‌گیرد. بنابراین اگر کودکی هم سن و سال او در خانواده هست که در حال تلاش برای ایستادن است، حتما کودکتان را در معرض او قرار دهید تا ببیند و تقلید کند.
به وضوح کودک را تشویق کنید و برایش کف بزنید.
کف زدن و خوشحالی شما به نشانه تشویق، انگیزه کودک را برای ایستادن بیشتر و تلاش او را جدی‌تر می‌کند. حتی ممکن است ذوق بیشتری برای ایستادن نشان دهد و در واقعیت تلاش‌هایش نتیجه مطلوب‌تری داشته باشد!
پیشنهاد می شود مقاله کاردرمانی کودکان در وب سایت توان هاب را نیز مطالعه بفرمایید.
کلام آخر
کاردرمانی برای ایستادن کودک طی یک دوره درمانی و با هدف کمک به توسعه این مهارت رشدی انجام می‌گیرد. هدف افزایش قدرت عضلانی، تعادل و حفظ حالت بدن کودک در برابر نیروی جاذبه است تا کودک بتواند به راحتی حالت ایستاده خود را حفظ نماید. توانایی ایستادن برای آنکه کودک بعدها بتواند وزن خود را از یک پا به پای دیگر منتقل کرده و اصطلاحا راه بیافتد نیز لازم و ضروری است.
در صورتی که کودک شما با مشکل تاخیر در ایستادن مواجه است می توانید با کاردرمانگران حاذق سایت توان هاب ارتباط برقرار نمایید. خدمات کاردرمانی در منزل توسط درمانگران به بهترین شکل ارائه می شود.
