اختلال خواندن یا دیسلکسی (Dyslexia) یکی از شایع‌ترین ناتوانی‌های یادگیری است که برخلاف تصور عمومی، ارتباطی با هوش یا تلاش کودک ندارد. آنچه در تجربه‌ی شخصی خودمان طی بررسی چند دانش‌آموز در مدارس ابتدایی مناطق مختلف تهران متوجه شدیم، این بود که بیشتر آن‌ها علیرغم توانایی‌های زبانی خوب، در خواندن متون ساده دچار سردرگمی و کندی بودند؛ موضوعی که گاه به اشتباه به کم‌هوشی تعبیر می‌شود. این اشتباه رایج می‌تواند منجر به تأخیر در شناسایی و درمان شود.
اختلال خواندن یا دیسلکسیا از دیگر اختلالات شایع مرتبط با یادگیری است ، که بسیاری از افراد با آن مواجه هستند و تخمین زده می‌شود که حدود ۵ تا ۱۰ درصد از مردم به این اختلال دچار باشند. این به این معناست که از هر ۱۰ نفر، یکی یا دو نفر ممکن است در خواندن مشکل داشته باشند.طبق گفته وب‌سایت مرکز دیسلکسی و خلاقیت ییل :
“نشانه‌های دیسلکسی می‌توانند از دوران پیش‌دبستانی بروز پیدا کنند.چه شما والدین باشید، چه معلم، یا حتی خودتان ممکن است دیسلکسی داشته باشید.”
بیشتر مردم فکر می‌کنند که اختلال در خواندن به معنای کم‌هوشی یا ضعف در یادگیری است، اما این تصور صحیح نیست. دیسلکسیا یک اختلال عصبی در مغز است که بر نحوه پردازش زبان تاثیر می‌گذارد. به عبارت دیگر، به جای اینکه مغز به راحتی کلمات و حروف را شناسایی کند و بخواند، افراد مبتلا به این اختلال درمرتب کردن حروف و تشخیص صداها مشکل دارند.
طبق گزارش NIH (National Institutes of Health)، دیسلکسی نتیجه‌ی تفاوت‌های عصبی در نحوه‌ی پردازش زبان است، نه ناتوانی ذهنی یا مشکلات بینایی. مطالعات تصویربرداری مغزی مانند fMRI نشان داده‌اند که بخش‌هایی از مغز افراد مبتلا به اختلال خواندن، هنگام رمزگشایی کلمات، فعالیت متفاوتی نسبت به دیگران دارند.
به زبان ساده بگیم، مغز این افراد گاهی نمی‌تواند حروف را به درستی به هم وصل کند یا کلمات را به طور صحیح بخواند. این مسئله می‌تواند منجر به مشکلاتی در تلفظ صحیح کلمات یا درک متنی که می‌خوانند شود و ممکن است یادگیری و حافظه را نیز تحت تأثیر قرار دهد، که در نهایت زندگی روزمره و تحصیل فرد را تحت تأثیر قرار می دهد.
اما باید توجه داشت که اگر دیسلکسیا به موقع شناسایی شود، با استفاده از روش‌های خاص آموزشی و کمک‌های توانبخشی و گفتار درمانی در منزل می‌توان به فرد کمک کرد تا مهارت‌های خواندن و نوشتن خود را بهبود بخشد.
اختلال خواندن در دانش‌آموزان ابتدایی در بیشتر مواقع به دلیل اختلالات مغزی در پردازش زبان ایجاد می‌شود و ارتباطی با هوش کودک ندارد. علائم دیسلکسیا معمولاً در سنین ۵ تا ۷ سالگی ظاهر می‌شود و می‌تواند شامل کندی در خواندن، جا انداختن حروف و ناتوانی در درک متن باشد. این مشکلات ممکن است برای کودک منجر به کاهش اعتماد به نفس و احساس شکست در مدرسه شود.
چالش‌های زبانی و گفتاری کودکان در دوران مدرسه، ممکن است گسترش یابد ونشانه‌های اولیه اختلال خواندن بعد از ورود به مدرسه شامل مواردی مانند:
علاوه بر علائم ذکر شده، کودکان مبتلا به اختلال خواندن ممکن است با تأخیر رشدی یا مشکلات یادگیری دیگری مانند تأخیر در گفتار، دشواری در جهت‌یابی، اختلال در ریاضیات و مشکلات نوشتاری نیز مواجه شوند. تشخیص این اختلال نیازمند تشخیص افتراقی از کودکان دیرآموز یا کم‌هوش است و باید با در نظر گرفتن سن کودک، عوامل فرهنگی، فرصت‌های آموزشی، و هرگونه شرایط جسمی یا معلولیت انجام شود.
اگر فکر می‌کنید فرزندتان ممکن است دچار اختلال خواندن باشد، با متخصصان ما در مجموعه توانبخشی در منزل توان‌هاب تماس بگیرید.
مطالعه مقاله درمان اختلالات تلفظی در کودکان و بزرگسالان از دست ندهید.
دیسلکسیا در بزرگسالی ادامه اختلالی است که از دوران کودکی آغاز می‌شود، اما در برخی افراد ممکن است در کودکی تشخیص داده نشود. تحقیقات آماری نشان می‌دهد که حدود ۵ تا ۱۰ درصد از جمعیت بزرگسال نیز ممکن است دیسلکسی داشته باشند.
علائم اختلال دیسلکسیا در بزرگسالی ممکن است با علائم آن در کودکی متفاوت باشد. در بزرگسالان، دیسلکسیا می‌تواند باعث مشکلاتی مانند کندی در خواندن، اشتباهات نوشتاری، ضعف در حافظه کوتاه‌مدت، دشواری در درک سریع اطلاعات (مانند فهمیدن جوک‌ها) و به خاطر سپردن اطلاعات متنی شود.
طبق تحقیقات انجام شده توسط «انجمن دیسلکسی بریتانیا» (British Dyslexia Association):
تجربه هر فرد از دیسلکسی منحصر به خود اوست، اما نشانه‌های مشترکی وجود دارد. مجموعه‌ای از این نشانه‌ها همراه با توانایی‌های فرد در سایر حوزه‌ها می‌تواند به وجود دیسلکسی اشاره داشته باشد و نیازمند بررسی دقیق‌تر است.
این علائم شامل موارد :
همچنین، به گفته انجمن دیسلکسی بریتانیا، می‌توان چک لیست زیر را به‌عنوان یک تست خانگی برای شناسایی اختلال یادگیری خواندن بررسی کرد:
آیا شما :
افرادی که با اختلال خواندن مواجه هستند، ممکن است در هر سنی نشانه‌های مختلفی را تجربه کنند. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
در جدول زیر به برخی از این عوامل اشاره می‌کنیم:
| علت | توضیحات |
| ژنتیک | یکی از دلایل اصلی دیسلکسیا، ژنتیک است. اگر در خانواده فردی مبتلا به دیسلکسیا باشد، احتمال اینکه فرزند خانواده نیز به این اختلال دچار شود، بیشتر است. اختلال در ژن های کروموزوم های ۲،۳،۶،۱۵،۱۸ نیزمی تواند سبب ابتلا فرد به اختلال یادگیری از جمله اختلال در خواندن شود |
| اختلالات در رشد مغز | در برخی از کودکان، مغز ممکن است در مراحل رشد خود در پردازش زبان و حروف دچار اختلال شود. این اختلالات معمولاً در مراحل اولیه یادگیری خواندن در مدرسه ظاهر می‌شوند. |
| عوامل محیطی و آموزشی | در برخی موارد، روش‌های نادرست آموزش یا کمبود حمایت در خانه و مدرسه می‌تواند باعث مشکلات یادگیری خواندن شود. |
| مشکلات شنیداری یا دیداری | مشکلات شنوایی یا بینایی نیز می‌توانند بر توانایی فرد در یادگیری خواندن تأثیر بگذارند. اگر کودک نتواند به درستی صداها را بشنود یا حروف را به وضوح ببیند، ممکن است در خواندن دچار مشکل شود. |
| آسیب‌های مغزی | آسیب به نواحی خاص مغز به دلایل مختلفی مانند ضربه به سر، سکته مغزی یا اختلالات عصبی، به‌ویژه در مناطق بروکا و ورنیکه که مسئول تولید و درک زبان هستند، می‌تواند باعث مشکلاتی مانند کندی در خواندن، اشتباهات در تشخیص کلمات یا ترکیب صداها، و ناتوانی در به یاد آوردن کلمات شود. |
مطالعه مقاله گفتاردرمانی سکته مغزی؛ تمرینات و روش های درمان از دست ندهید.
اختلال خواندن می‌تواند مانند سایر اختلالات یادگیری تأثیرات زیادی بر زندگی فردی و اجتماعی افراد داشته باشد، برخی از پیامدهای اختلال خواندن :
اما نکته مثبت این است که با تشخیص زودهنگام و استفاده از روش‌های آموزشی و درمانی مناسب، فرد مبتلا به دیسلکسیا می‌تواند بسیاری از این مشکلات را مدیریت کرده و به موفقیت‌های زیادی در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود دست یابد.
Yale Center for Dyslexia & Creativity تأکید می‌کند که دیسلکسی ترکیبی از ضعف در رمزگشایی کلمات، خواندن با صدای بلند و مشکلات حافظه کاری است. طبق این مرکز، تنها با انجام یک آزمون نمی‌توان به نتیجه قطعی رسید و باید ارزیابی‌های چندبُعدی شامل درک مطلب، حافظه شنوایی و روان‌خوانی انجام شود.
در بررسی چند پرونده‌ی دانش‌آموز در منطقه‌ی ۴ تهران، دیده شده کودکانی که عملکرد ضعیفی در املا داشتند، لزوماً در خواندن مشکل نداشتند. اما کودکانی که حتی پس از آموزش‌های متداول در کلاس، همچنان کلمات ساده‌ای مانند “درخت” را با “درخ” اشتباه می‌خواندند، پس از ارزیابی روان‌شناختی، مبتلا به اختلال خواندن تشخیص داده شدند.
Understood در راهنمای تشخیصی خود پیشنهاد می‌دهد که علاوه بر تست‌های زبانی، بررسی عملکرد تحصیلی طی چندین ماه نیز اهمیت دارد.
اگر مشکلات یادگیری حداقل به مدت ۶ ماه ادامه داشته باشد، معمولا برای فرد موردنظر اختلال یادگیری تشخیص داده خواهد شد
بر اساس اعلام American Academy of Pediatrics، شناسایی زودهنگام اختلال خواندن می‌تواند تأثیرات منفی آن بر اعتمادبه‌نفس کودک و عملکرد تحصیلی‌اش را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. این آکادمی تأکید می‌کند که اغلب کودکان مبتلا، تا قبل از سال سوم ابتدایی تشخیص داده نمی‌شوند، که منجر به تأخیر در مداخلات درمانی می‌شود.
در ارزیابی‌هایی که توسط درمانگرهای زبان‌شناس انجام دادم، از تست‌هایی مثل CTOPP (Comprehensive Test of Phonological Processing) استفاده کردیم تا مهارت‌های بنیادین پردازش واجی بررسی شود. این تست به‌طور خاص نشان می‌دهد آیا مشکل کودک ناشی از اختلال خواندن است یا ضعف آموزش یا تمرکز.
درمان اختلال خواندن فرآیندی زمان‌بر اما کاملاً قابل مدیریت است؛ به‌خصوص اگر به موقع تشخیص داده شود. در تجربه‌ای که طی چند ترم آموزش در مدرسه‌ای با جمعیت بالای دانش‌آموزان دچار ناتوانی یادگیری داشتم، واضح بود که صرف آموزش بیشتر کافی نیست؛ بلکه کیفیت و روش آموزش، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
درمان اختلالات خواندن با توجه به دیدگاه‌های مختلف در شناسایی علل این اختلال، متنوع و چندوجهی است.بسیاری از کودکانی که با این اختلال مواجه‌اند، ممکن است همزمان با مشکلات دیگری مانند بیش‌فعالی، نقص توجه، یا اضطراب نیز روبه‌رو شوند. در چنین مواردی، دارودرمانی می‌تواند به کاهش این علائم جانبی کمک کند و شرایط بهتری را برای پیشرفت در درمان فراهم آورد.
علاوه بر دارودرمانی، رویکردهای توانبخشی همچون گفتاردرمانی و کاردرمانی نقش بسیار مؤثری در بهبود مهارت‌های خواندن دارند. این رویکردها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که با نیازها و سطح توانایی‌های هر کودک سازگار باشند و به بهبود دقت، سرعت، و درک مطلب کمک کنند.
چند نمونه از روش‌های درمانی شامل موارد زیر می‌شود:
1-روش‌های چندحسی:
در روش‌های چندحسی، از ترکیب حواس مختلف (دیداری، شنیداری و لمسی) برای یادگیری استفاده می‌شود. مثلاً حروف و کلمات را به‌طور همزمان می‌بینی، می‌شنوی و لمس می‌کنی تا حافظه بهتری برای یادگیری شکل بگیرد.
2-گفتار درمانی:
در تجربه‌ای دیگر، استفاده همزمان از جلسات گفتاردرمانی و نرم‌افزارهای تبدیل متن به گفتار (مانند NaturalReader) برای کودکان دبستانی به کاهش اضطراب هنگام مطالعه کمک کرد. طبق بررسی منتشرشده در Journal of Speech, Language, and Hearing Research، ترکیب درمان حضوری و فناوری کمک‌آموزشی باعث افزایش ماندگاری یادگیری در دانش‌آموزان دیسلکسیک می‌شود.
همچنین فونت‌هایی مانند OpenDyslexic و Dyslexie که مخصوص طراحی شده‌اند تا خواندن را برای این کودکان آسان‌تر کنند، نتایج مثبتی در آزمایش‌های من داشتند، به‌ویژه برای دانش‌آموزانی که اضطراب بالایی حین خواندن داشتن
3-کاردرمانی:
کاردرمانی می‌تواند به تقویت مهارت‌های حرکتی و توجه فرد کمک کند تا در خواندن و نوشتن بهتر عمل کند.
4-استفاده از تکنولوژی‌های کمکی:
نرم‌افزارهای مخصوصی وجود دارند که به افراد کمک می‌کنند تا راحت‌تر بخوانند و بنویسند. ابزارهایی مانند Life App Finder به‌ویژه برای بزرگسالان مبتلا به اختلالات یادگیری مفید هستند و به آن‌ها این امکان را می‌دهند که به راحتی به برنامه‌های آموزشی و درمانی دسترسی پیدا کنند.
5-تمرینات تقویت حافظه:
تمرین‌هایی برای بهبود حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت که به فرد کمک می‌کند کلمات و اطلاعات را بهتر به خاطر بسپارد و در خواندن و نوشتن بهبود یابد.
6-مشاوره و حمایت روانی:
اختلالات خواندن می‌توانند بر اعتماد به نفس و سلامت روان فرد تأثیر بگذارند. مشاوره روان‌شناسی می‌تواند در کنار درمان‌های آموزشی به کاهش اضطراب و افزایش انگیزه کمک کند.
7-همکاری والدین و معلمان:
حمایت و همکاری والدین و معلمان در خانه و مدرسه می‌تواند نقش مهمی در پیشرفت درمان داشته باشد.
مطالعه مقاله کاردرمانی بیمار آلزایمر در منزل از دست ندهید.
این مراحل به معلمان کمک می‌کند تا اختلال خواندن دانش‌آموزان را شناسایی و درمان کنند و آن‌ها را در مسیر پیشرفت قرار دهند.
در کنار روش‌های آموزشی، بازی های گفتاردرمانی و فعالیت‌های گروهی می‌توانند در درمان اختلال خواندن در دانش‌آموزان ابتدایی بسیار مؤثر باشند. این بازی‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌های خواندن خود را به شکلی جذاب و سرگرم‌کننده تقویت کنند. در اینجا چند بازی مفید برای درمان اختلال خواندن آورده شده است :
این بازی‌ها علاوه بر سرگرم‌کننده بودن، به کودک کمک می‌کنند تا مهارت‌های خواندن خود را در محیطی مثبت و بدون فشار تقویت کند.
مطالعه مقاله ۱۱ اسباب بازی گفتار درمانی برای کمک به تکامل گفتار از دست ندهید.
روش فرنالد (Fernald Method) یکی از تکنیک‌های شناخته‌شده برای درمان اختلالا خواندن (Dyslexia)، به‌ویژه برای کودکانی که در شناسایی صداها و حروف مشکل دارند، طراحی شده است. این روش از تمرینات چندحسی استفاده می‌کند که به کودکان کمک می‌کند تا صداها، حروف و کلمات را بهتر شناسایی کنند. با تمرکز بر ترکیب صداها، استفاده از حرکات دست و تمرینات متنوع، این روش مهارت‌های خواندن را تقویت کرده و به کودکان کمک می‌کند تا درک بهتری از زبان پیدا کنند.
| عامل | توضیح |
|---|---|
| روش تشخیص | تست‌های شناختی و زبانی تخصصی مثل CTOPP و WISC |
| مؤثرترین درمان | آموزش ساختاریافته بر پایه اصول واج‌شناسی |
| ترکیب مؤثر | گفتاردرمانی + تکنولوژی آموزشی |
| نقش خانواده | حمایت عاطفی و تکرار در خانه حیاتی است |
| دلایل بروز | عوامل ژنتیکی، نورولوژیکی، و محیطی |
تشخیص و درمان زودهنگام اختلالات یادگیری، می‌تواند تحولی در پیشرفت تحصیلی و اعتمادبه‌نفس کودک ایجاد کند. همکاری والدین، معلمان و متخصصین برای درمان ضروری است.
امیدواریم این مقاله توانسته باشد به سوالات شما درباره علائم، دلایل، و روش‌های درمان اختلال خواندن پاسخ داده باشد.
در تیم توان هاب، ما به این باور عمیق رسیده‌ایم که خدمت‌رسانی به توان‌خواهان، مسئولیتی است که از دل برمی‌آید. هدف ما در خانواده توان هاب، ارائه تخصصی‌ترین خدمات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپدی در محیط امن و راحت خانه شما عزیزان است.مشاوره تخصصی ما رایگان است و درمانگران ما با تجهیزات کامل، آماده خدمت‌رسانی به شما هستند.
منابع :
https://www.understood.org
https://www.bdadyslexia.org.uk
بله! کودکانی که با اختلال خواندن دست و پنجه نرم می‌کنند، معمولاً در زمینه‌های دیگر مانند خلاقیت، هنر، یا حل مسئله توانمندی‌های قابل توجهی دارند. دیسلکسیا به این معنی نیست که کودک از دیگر توانایی‌ها محروم است؛ بلکه آن‌ها ممکن است روش‌های یادگیری متفاوتی نیاز داشته باشند.
مشکلات در خواندن می‌تواند باعث دشواری در نوشتن صحیح کلمات و جملات شود، زیرا فرد نمی‌تواند کلمات را به‌درستی شناسایی کند. همچنین، اختلال نوشتن می‌تواند باعث مشکلات در نوشتن منسجم و صحیح شود که بر توانایی درک و خواندن مطالب تأثیر می‌گذارد. در نهایت، این اختلالات می‌توانند یکدیگر را تشدید کنند و فرد را در فرآیند یادگیری با چالش‌های بیشتری مواجه سازند.
اختلال خواندن معمولاً قابل پیش‌بینی نیست، اما با ایجاد محیطی غنی از زبان در سال‌های ابتدایی زندگی، می‌توان به تقویت مهارت‌های زبانی و پیشگیری از بروز مشکلات کمک کرد. خواندن کتاب‌های مناسب، گفتگوهای روزمره و فعالیت‌های زبانی می‌تواند به رشد مهارت‌های زبانی کودک کمک کند.
اختلال دوقطبی و اختلال خواندن (دیسلکسیا) به طور مستقیم به هم مرتبط نیستند، اما نوسانات خلقی ناشی از اختلال دوقطبی می‌تواند بر توانایی تمرکز و پردازش اطلاعات تأثیر بگذارد، که ممکن است باعث مشکلاتی در خواندن شود. در دوره‌های شیدایی یا افسردگی، فرد ممکن است دچار بی‌انگیزگی، اضطراب یا مشکلات تمرکز شود که بر فرآیند یادگیری و خواندن تأثیر دارد.
برای درمان اختلال خواندن و بهبود مهارت‌های خواندن، کتاب‌های مختلفی وجود دارند که معمولاً تمرکز بر روش‌های آموزشی چندحسی و تمرین‌های خاص دارند و می‌توانند به والدین، معلمان و متخصصان کمک کنند. برخی از کتاب‌های معتبر شامل “The Dyslexia Empowerment Plan” و “Overcoming Dyslexia” ، “دیسلکسی و اختلالات یادگیری” نوشته دکتر پرویز معبودی و کتاب اختلال خواندن دکتر تبریزی هستند . این کتاب‌ها معمولاً شامل تمرین‌های عملی برای تقویت مهارت‌های خواندن هستند.
آیا تا به حال با فردی مواجه شده‌اید که اختلال شنوایی داشته باشد؟ سمعک ها (hearing…
اختلال ریاضی یا دیسکلکولیا (Dyscalculia)، یکی از پیچیده‌ترین ناتوانی‌های یادگیری است که برخلاف شناخته‌شده‌ترین همتای…
شاید تا حالا برای شما پیش آمده باشد که بخواهید مطلبی بنویسید و کلمات زیبایی…
مچ پای ما از استخوان‌های ریز و ظریفی تشکیل شده است که در اثر ضربه…
درای نیدلینگ یا سوزن خشک نوعی درمان است که برای رفع درد و مشکلات حرکتی…
یکی از مشکلاتی که بسیاری از افراد ممکن است دچار آن شوند، سیاتیک نام دارد.…
View Comments
ممنون بابت این محتوای کامل و تخصصی
اختلال خواندن برای کودکان موضوعی هست که خانواده را خیلی دچار استرس میکنه
سلام ممنون از مقاله خوبتون
سوالی که داشتم اینه آیا اختلال نوشتن با اختلال خواندن در ارتباط هست ؟
ممنون بابت این محتوای کاملتون
سوال که داشتم ضعف در ترکیب صداها ارتباطی با اختلال خواندن داره ؟