بازی درمانی برای اختلالات یادگیری در کودکان

بازی برای همه کودکان لذت‌بخش است، اما برای کودکان با اختلال یادگیری می‌تواند نقش درمانی هم داشته باشد. در بازی‌درمانی، از بازی‌هایی مثل اسم فامیل، مارو پله یا شعر های قافیه دار برای تقویت تمرکز، حافظه، هماهنگی، حل مسئله واعتمادبه‌نفس استفاده می‌شود.

در این روش، یادگیری دیگر تکراری و خسته‌کننده نیست؛ بلکه با ایجاد لحظاتی آموزنده و جذاب، مهارت‌های کودک به شکل پایدار رشد می‌کند.هدف این مقاله پرداختن به جزئیات اختلال خواندن، اختلال نوشتن و اختلال ریاضی نیست؛ زیرا هر یک از این موضوعات به طور جداگانه در مقالات پیشین توان‌هاب بررسی شده‌اند. در اینجا تمرکز ما بر معرفی بازی‌هایی است که می‌توانند به کودکان دارای این اختلال‌ها کمک کنند.

بازی درمانی برای اختلالات یادگیری چیست ؟

کودکانی که با اختلال یادگیری روبه‌رو هستند، گاهی در خواندن، نوشتن یا یادگیری ریاضی دچار دشواری می‌شوند و این موضوع حتی بر ارتباطات روزمره‌شان اثر می‌گذارد. بازی‌درمانی با فضایی امن و پر از حمایت، به آن‌ها کمک می‌کند احساساتشان را بیان کنند، مهارت‌هایشان را پرورش دهند و با اعتمادبه‌نفس بیشتری مسیر رشد را ادامه دهند.

ری رئیس سابق انجمن مشاوره کودک و نوجوان ، می گوید: هیچ روشی بهتر از بازى درمانى براى رسيدگى به كودكانى كه داراى چالش هاى رفتارى يا سلامت روان هستند، وجود ندارد.

همچنین، او در مقاله‌ای که در وب‌سایت PubMed Central (PMC) منتشر کرده، می‌گوید:

“So many of our interventions are about telling, doing and suggesting. But in play therapy, we trust the client to know where they need to go”

ترجمه فارسی متن بالا :
«در بسیاری از مداخلات تمرکز بر گفتن، انجام دادن و پیشنهاد کردن است. اما در بازی‌درمانی، به مراجع اعتماد داریم که خود بداند به کجا باید برود.»

نتایج پژوهش‌های انجام‌شده او نیز نشان می‌دهد که این رویکرد به کودک اجازه می‌دهد از طریق بازی، به منابع درونی خود دست یابد، مشکلاتش را شناسایی کند و برای ایجاد تغییرات لازم، گام بردارد.

اختلالات یادگیری و تاثیر آن بر ذهن کودک

بعضی از کودکان به دلیل تفاوت‌های عصبی در نحوه‌ی پردازش اطلاعات، در یادگیری دچار مشکل می‌شوند. این مشکلات می‌توانند روی تحصیل و همچنین حال روحی آن‌ها تأثیر منفی بگذارند و باعث کم شدن اعتماد به نفس، اضطراب و حس ناامیدی شوند.

اگر به این مسائل توجه و رسیدگی نشود، ممکن است در آینده مشکلاتی مثل افت تحصیلی، دوری از اجتماع و مسائل روانی پیچیده‌تر ایجاد شود. فراهم کردن شرایط حمایتی و استفاده از روش‌های آموزشی ویژه، می‌تواند به کودکان کمک کند تا این موانع را پشت سر گذاشته و پیشرفت کنند.

فرایند بازی درمانی در اختلال یادگیری

وقتی کودکی در مسیر یادگیری با چالش روبه‌رو می‌شود، استفاده از بازی‌درمانی می‌تواند محیطی انگیزه بخش و لذت بخش برای او ایجاد کند و فرآیند آموزش را آسان‌تر و جذاب‌تر نماید. این رویکرد معمولاً به صورت مرحله‌ای و با برنامه مشخص پیش می‌رود:

1.  ابتدا درمانگر مهارت‌هایی مانند حافظه، تمرکز و توانایی‌های دیداری و شنیداری، نقاط قوت و ضعف کودک را بررسی و مشخص می‌کند.
2. بازی‌هایی طراحی یا انتخاب می‌شوند که هم ضعف‌ها را بهبود بخشند و هم از نقاط قوتی مثل مهارت کلامی کودک بهره ببرند.
3.  برای کاهش فشار ذهنی، در مراحل ابتدایی بازی‌ها ساختار ساده‌ و قابل فهم دارند تا کودک با اطمینان وارد فرآیند یادگیری شود.
4. سپس با تقویت مهارت‌ها، بازی‌ها به تدریج پیچیده‌تر می‌شوند تا ذهن کودک برای اجرای تکالیف و دستورالعمل‌های پیچیده آماده گردد.
5.  درمانگر پیشرفت کودک را به طور مداوم ارزیابی کرده و در صورت نیاز، سطح یا نوع بازی‌ها را متناسب با شرایط جدید تغییر می‌دهد.

موثرترین بازی ها برای کودکان دارای اختلال یادگیری

در مقالات قبلی توان‌هاب با اختلالات یادگیری مانند اختلال نوشتن، خواندن و ریاضی آشنا شدیم. حالا وقت آن است که به سراغ بازی‌های کاربردی و سرگرم‌کننده برویم که می‌توانند به بهبود مهارت‌های این کودکان کمک کنند. در ادامه، برای هر نوع اختلال، نمونه‌هایی از بازی‌های مؤثر را معرفی می‌کنیم:

انواع بازی برای بهبود اختلال نوشتن

دیس‌گرافیا یک اختلال یادگیری است که باعث می‌شود نوشتن برای کودک کاری دشوار و خسته‌کننده باشد. این مشکل معمولاً به دلیل ضعف در هماهنگی بین مغز و عضلات دست یا مشکلات پردازش حرکتی ایجاد می‌شود.

برای کمک به بهبود این وضعیت، می‌توان از بازی‌ها و فعالیت‌هایی استفاده کرد که مهارت‌های زیر را تقویت کنند:

•  حرکتی ظریف (قدرت و دقت انگشتان)
•  هماهنگی چشم و دست
•  تمرکز و دقت

در ادامه چند بازی ساده و سرگرم‌کننده معرفی می‌کنیم که اجرای آن‌ها در خانه می‌تواند روند پیشرفت کودک را سرعت ببخشد.

بازی اسم فامیل:

در این بازی، کودک جدولی با ستون‌های مختلف مثل نام، نام خانوادگی، رنگ، شهر و موارد مشابه تهیه می‌کند. سپس با انتخاب یک حرف مشخص، باید در هر ستون واژه‌ای بنویسد که با آن حرف شروع شود.این فعالیت:

• تمرکز و دقت را افزایش می‌دهد
• سرعت نوشتن را به مرور زمان بهبود می‌بخشد
• به کودک کمک می‌کند دایره لغات خود را گسترش دهد

برای جذاب‌تر شدن بازی، می‌توانید زمان مشخصی (مثلاً ۳ دقیقه) برای هر دور تعیین کنید یا بازی را به صورت رقابتی بین چند نفر انجام دهید.

بازی داستان‌سرایی:

از کودک بخواهید یک داستان کوتاه بنویسد یا شما جمله‌ای آغازین بگویید و او ادامه‌ی آن را با تخیل خود بسازد. این فعالیت:

• مهارت‌های نوشتاری را تقویت می‌کند
• قدرت بیان و خلاقیت را افزایش می‌دهد
• به کودک کمک می‌کند ایده‌ها و افکارش را راحت‌تر به کلمات تبدیل کند
• درک بهتری از ساختار جملات و روایت داستان به او می‌دهد

برای جذاب‌تر شدن، می‌توانید بازی را گروهی انجام دهید و هر نفر فقط یک یا دو جمله اضافه کند تا داستان به شکل جالب و غیرقابل‌پیش‌بینی پیش برود.

بازی خاطره‌نویسی:

از کودک بخواهید هر روز خاطرات یا ماجراهای کوتاه روزمره خود را بنویسد. این کار باعث می‌شود:

• نوشتن به بخشی از عادت روزانه تبدیل شود
• مهارت‌های نوشتاری در موقعیت‌های واقعی تقویت گردد
• انگیزه و لذت از نوشتن افزایش یابد
• کودک بتواند احساسات و افکارش را بهتر بیان کند

برای حفظ انگیزه، می‌توانید یک دفترچه خاطرات رنگارنگ یا خودکارهای جذاب برای او تهیه کنید و در پایان هفته با هم نوشته‌ها را مرور کنید.

بازی نوشتن روی شن یا آرد:

یک سینی را با شن، آرد یا حتی برنج پر کنید و از کودک بخواهید حروف، کلمات یا حتی جملات کوتاه را روی سطح آن بنویسد.این بازی علاوه بر تقویت مهارت‌های نوشتاری، حس لامسه را درگیر می‌کند و فرآیند نوشتن را برای کودک به تجربه‌ای سرگرم‌کننده و متفاوت تبدیل می‌کند.

بازی چک‌لیست دیکته‌ای:

در کارهای روزمره، از کودک بخواهید لیستی از وظایف یا نیازهایش را روی کاغذ بنویسد.مثلاً:

جارو کشیدن

ظرف شستن

طی کشیدن

این روش باعث می‌شود کودک مهارت نظم‌دهی و یادآوری را تمرین کند، حس مسئولیت‌پذیری بیشتری پیدا کند،نوشتن را به بخشی طبیعی از فعالیت‌های روزانه تبدیل کند.

بازی تطبیق حروف و کلمات:

در این بازی، تصویر یک شیء (مثلاً توپ، سیب یا کتاب) به کودک نشان داده می‌شود و او باید نام آن را بنویسد.این فعالیت به کودک کمک می‌کند:

• دقت در نوشتار را افزایش دهد
• حروف و کلمات را سریع‌تر شناسایی کند
• حافظه‌ی بصری خود را تقویت نماید

برای هیجان بیشتر، می‌توانید بازی را به شکل مسابقه زمان‌دار انجام دهید یا امتیاز دهید.

انواع بازی‌های مؤثر برای بهبود اختلال خواندن (دیسلکسیا)

دیسلکسیا، یا همان نارساخوانی، نوعی اختلال عصبی-رشدی است که بر نحوه‌ی پردازش زبان نوشتاری در مغز تاثیر می‌گذارد. این مشکل باعث می‌شود کودکان در خواندن، شناسایی واژه‌ها، تلفظ صحیح و درک مطلب دچار دشواری شوند.

مهم است بدانید که دیسلکسیا ناشی از مشکلات بینایی، هوش پایین یا کمبود انگیزه نیست، بلکه به دلیل چالش‌های شناختی در تشخیص و ترکیب اصوات، به ویژه در مراحل اولیه خواندن، به وجود می‌آید.

برای کمک به بهبود این اختلال، استفاده از بازی‌های هدفمند و جذاب می‌تواند تأثیر چشمگیری داشته باشد. در ادامه، چند نمونه بازی سرگرم‌کننده و آموزشی که به تقویت مهارت‌های خواندن کمک می‌کنند، معرفی شده است:

بازی داستان‌سازی تصویری برای تقویت مهارت‌های زبانی کودکان

یکی از موثرترین روش‌ها برای بهبود مهارت‌های زبانی و داستان‌گویی کودکان، بازی داستان‌سازی تصویری است. در این بازی، با آماده کردن چند تصویر جذاب و مرتبط، از کودک بخواهید بر اساس این تصاویر یک داستان تخیلی بسازد و آن را برای شما تعریف کند.

این فعالیت خلاقانه به تقویت جمله‌سازی، درک بهتر ارتباط بین کلمات، گسترش دایره لغات و افزایش مهارت‌های داستان‌گویی کمک می‌کند. علاوه بر این، بازی داستان‌سازی تصویری نقش مهمی در پرورش زبان و تخیل کودکان دارد و یکی از روش‌های موثر بازی درمانی برای کودکان با اختلالات یادگیری محسوب می‌شود.

بازی کلمات آهنربایی برای بهبود خواندن و نوشتن

بازی کلمات آهنربایی با استفاده از حروف مغناطیسی روی یخچال یا تخته، راهی جذاب برای یادگیری ساختار و ترتیب حروف است. در این بازی، کودک با ساختن کلمات جدید و جابه‌جایی حروف، تمرین تشخیص خطاهای نوشتاری را انجام می‌دهد و به بهبود توانایی تشخیص ساختار صحیح کلمات کمک می‌کند. 

این روش علاوه بر افزایش دقت در نوشتن، به بهبود مهارت‌های خواندن و تقویت حافظه بصری کودکان کمک شایانی می‌کند و یکی از بهترین بازی‌های آموزشی برای کودکان با اختلالات یادگیری مثل دیسلکسیا به شمار می‌اید.

صندوقچه کلمات

واژه‌هایی که کودک به خوبی می‌شناسد را داخل جعبه‌ای بریزید. سپس هر بار یکی از این واژه‌ها را بیرون بیاورد، آن را بخواند و با استفاده از آن جمله‌ای بسازد تا معنای کلمه را بهتر درک کند. این فعالیت دامنه واژگان، مهارت درک مطلب و توانایی ساخت جملات را نیز تقویت می‌کند و باعث می‌شود کودک ارتباط بین کلمات و جملات را بهتر بفهمد.

بازی کارت‌های صدادار و بی‌صدا

کارت‌هایی شامل حروف صدادار و بی‌صدا تهیه کنید. کودک با ترکیب این کارت‌ها کلمات ساده می‌سازد. این فعالیت باعث تقویت تشخیص صداهای هر حرف، افزایش آگاهی واجی و مهارت ترکیب آن‌ها می شود.

بازی حروف گمشده

کلماتی بنویسید که یک یا چند حرف آن حذف شده باشد (مانند:م-اشین). از کودک بخواهید حرف مناسب را حدس بزند و جای خالی را کامل کند. این تمرین دیکته‌نویسی و حافظه دیداری او را تقویت می‌کند.

خواندن شعرهای داستانی قافیه‌دار

خواندن شعرها و داستان‌های قافیه‌دار و آهنگین، روشی موثر برای تقویت مهارت شنیداری و آگاهی واجی کودکان است. تکرار صداها و ریتم شعر به کودک کمک می‌کند تا ارتباط میان حروف و آواها را بهتر درک کند. همراه با کودک شعر یا داستان قافیه‌دار بخوانید و پس از هر ترکیب قافیه، از او بخواهید نمونه‌های جدیدی پیدا کند و بیان کند. نمونه‌هایی مانند:

• کفش‌های نو – سوسن طاقدیس
• مهمان‌های پاندا – لیندا سو پارک
• نه مزرعه نه گاری، پس کامیون‌سواری – آلیس شرتل
• قصه‌های هزار قصه – مریم اسلامی
• سلام دنیا – شکوه قاسم‌نیا

بازی‌های مناسب برای بهبود اختلال ریاضی

دیسکالکولیا، نوعی اختلال یادگیری است که باعث دشواری در انجام محاسبات و درک مفاهیم عددی می‌شود، زیرا پردازش اعداد به خوبی صورت نمی‌گیرد.

برای بهبود این مشکل، استفاده از بازی‌ها و فعالیت‌هایی که مهارت‌های محاسباتی، تفکر منطقی و تمرکز را تقویت می‌کنند، بسیار موثر است. در ادامه، بازی‌های آموزشی پیشنهادی برای این اختلال آورده شده است:

بازی های منچ و مارپله

در بازی‌های منچ و مارپله، با قرار دادن سوالات ساده ریاضی در روند حرکت مهره‌ها، کودکان به شکل غیرمستقیم مهارت‌های محاسباتی و تفکر منطقی خود را تقویت می‌کنند. این روش به کودک کمک می کند تا در فضایی سرگرم کننده و بدون استرس، توانایی حل مسئله را تقویت کند و یادگیری برایش جذاب تر شود و انگیزه اش برای مفاهیم ریاضی افزایش یابد.

بازی لگو 

لگو در کنار جنبه سرگرمی، می‌تواند به عنوان ابزاری آموزشی برای تقویت مهارت‌های ریاضی در کودکان دارای اختلال یادگیری مورد استفاده قرار گیرد.حین چیدن قطعات، کودک شمارش، مقایسه اندازه‌ها، شناخت الگوها و روابط فضایی را به شکلی جذاب وسرگرم‌کننده تمرین می‌کند و همین باعث می‌شود مفاهیم ریاضی را راحت‌تر و عمیق‌تر یاد بگیرد.

بازی سودوکو

سودوکو، در قالب‌های ساده‌تر و تصویری، می‌تواند ابزاری موثر برای تقویت مهارت‌های ریاضی کودکان با اختلال یادگیری باشد. این بازی به بهبود توانایی الگو‌یابی، تفکر منطقی و تمرکز ، یادگیری ریاضی را برای کودک سرگرم‌کننده‌تر و گیراترمی‌کند.

استفاده از اپلیکیشن( Math Land)

یک اپلیکیشن تعاملی است که ویژه کودکان ۵ تا ۱۰ سال طراحی شده تا تمرین‌هایی همچون جمع، تفریق، جهت‌یابی عددی و شناسایی الگوها را در قالب یک ماجراجویی جذاب ارائه می‌کند.

Numicon

ابزاری فیزیکی با قطعات رنگی و حفره‌دار که مفهوم عدد را به صورت بصری و ملموس به کودک آموزش می‌دهد. در این روش کودک می تواند  بعد از مدتی اندک جمع های پایه ای را بدون کمک حل کند .

نکات مهم در انتخاب بازی برای کودکان با اختلال یادگیری

برای انتخاب بازی مناسب کودکان دارای اختلال یادگیری، رعایت چند نکته کلیدی اهمیت دارد:

1. تناسب با شرایط کودک: بازی را با توجه به نوع و میزان اختلال انتخاب کنید.
2. هدف مشخص: بدانید قرار است با این بازی چه مهارتی را تقویت کنید.
   
3. همخوانی با علاقه‌مندی‌ها: موضوع و سبک بازی برای کودک جذاب باشد.
4. قوانین ساده و روشن: روند بازی کوتاه و قابل فهم باشد تا گیج‌کننده نشود.
5. مشورت با درمانگر: برای انتخاب دقیق‌تر و موثرتر، از راهنمایی یک درمانگر با تجربه کمک بگیرید.

رعایت این نکات باعث افزایش انگیزه، پیشرفت بهتر و تجربه مثبت کودکان در روند درمان می‌شود.

مزایای بازی‌درمانی در منزل با حضور درمانگر

محیط امن و آشنا: کودک در خانه احساس راحتی و آرامش بیشتری دارد و بهتر می‌تواند احساسات و نیازهای خود را بیان کند.

1. مشارکت فعال والدین: والدین در فرایند درمان همراهی می‌شوند و مهارت‌های لازم برای ادامه تمرین‌ها در خانه را یاد می‌گیرند.
2. پیشرفت سریع‌تر و ماندگاری بهتر: استمرار تمرین‌ها در زندگی روزمره باعث تثبیت مهارت‌ها و نتایج درمان می‌شود.
3. صرفه‌جویی در زمان و هزینه: حذف رفت‌وآمد به کلینیک، باعث کاهش هزینه‌ها و مدیریت بهتر زمان خانواده می‌شود.
4. مشاهده رفتار واقعی کودک: درمانگر رفتار کودک را در محیط طبیعی می‌بیند و برنامه درمانی دقیق‌تری طراحی می‌کند.

این روش ترکیبی از راحتی، اثربخشی و صرفه‌جویی است که بازی‌درمانی در منزل را به انتخابی ایده‌آل برای بهبود توانمندی‌های کودک تبدیل کرده است.

جدول مقایسه ای کاردرمانی ذهنی و بازی درمانی در اختلالات یادگیری

کاردرمانی ذهنی و بازی‌درمانی هر دو نقش مهمی در درمان اختلالات یادگیری دارند و به بهبود مهارت‌های شناختی و هیجانی کودکان کمک می‌کنند. جدول زیر به‌صورت خلاصه تفاوت‌ها و مکمل بودن این دو روش را در حوزه‌های کلیدی نشان می‌دهد.

خدمات بازی درمانی در منزل در توانهاب 

درمانگرهای حرفه‌ای مجموعه توان هاب با ارائه خدمات بازی‌درمانی در منزل، به کودکان دارای اختلالات یادگیری کمک می‌کنند تا مهارت‌های ذهنی و رفتاری‌شان را به‌طور موثر تقویت کنند. این روش در محیط امن و آشنای خانه اجرا می‌شود و با همراهی خانواده، روند درمان را راحت‌تر و اثربخش‌تر می‌سازد. با  توان هاب، کودک شما می‌تواند با انگیزه و آرامش بیشتر به سوی پیشرفت حرکت کند.

سخن پایانی

در نهايت ، بازى درمانى مى تواند مسير جديدى براى كودكان مبتلا به اختلالات يادكَيرى باشد. این روش به  کودکان اين امكان را مى دهد كه از طريق بازى ، مشكلات خود را حل كنند و مهارت های یادگیری خود را تقویت کنند.

در اين راه درمانگر با ایجاد فضای امن و حمايتگر، به كودكان كمك مي کند تا به مسير شكوفايي برسند و مسير بهبودى را راحت تر طی كنند.اكر شما نيز به دنبال اطلاعات بيشتر و راهنمايى هاى تخصصى در اين زمينه هستيد ، تيم ما در مجموعه توانبخشي توان هاب آماده است تا شما را در مسير درمان و بهبود كودكان عزیزتان همراهي كند.