اختلال بلع در بزرگسالان یا دیسفاژی یک اصطلاح پزشکی گسترده است که برای توصیف مشکل در بلع استفاده می شود. بیشتر اوقات، ما حتی به قورت دادن غذا یا مایعات اصلا فکر نمی کنیم و به مانند تنفس یک عمل غیر ارادی می نماید. البته، ممکن است هنگام قورت دادن یک قرص بزرگ تردید کنید یا زمانی که چیزی در لوله مری برود دچار سرفه شوید. اما به طور معمول، بلع بعد از تنفس طبیعت دوم است. این می تواند با افزایش سن تغییر کند. برخی از سالمندان در بلع غذا و مایعات مشکل دارند.
این اختلال به عنوان دیسفاژی شناخته می شود. دلایل مختلفی دارد، از ساده و قابل حل تا جدی. در همه موارد، بحث بلع موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا مشکل در بلع می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی عمده‌ای مانند کم‌آبی، سوء تغذیه، خفگی یا ذات‌الریه آسپیراسیون (ورود غذا یا مایعات به مجاری هوایی و ایجاد باکتری) شود.
دلایل اختلال بلع در بزرگسالان کدامند؟
علل دیسفاژی معمولاً از مشکلات مری یا عضله گلو و گاهی اوقات زبان و یا ماهیچه های گونه ناشی می شود. درک علائم دیسفاژی مهم است. با وجود دیسفاژی مری، ممکن است احساس کنید غذا یا مایعی در قاعده گلو یا قفسه سینه شما گیر کرده است. علل مختلفی برای دیسفاژی مری وجود دارد که عبارتند از:
- یک مشکل نادر که با اختلال در توانایی فشار دادن غذا به سمت پایین به سمت معده مشخص می‌شود، زیرا که عضله حلقه‌ای شکل در پایین مری شل نمی‌شود.
- اسپاسم مری: این وضعیت با انقباضات متعدد فشار بالا و با هماهنگی ضعیف عضلات غیرارادی مری، معمولاً پس از بلع مشخص می‌شود.
- التهاب ناشی از تجمع بیش از حد سلول هایی به نام ائوزینوفیل در مری که احتمالاً مربوط به آلرژی غذایی است.
- تنگی مری: این باریک شدن مری می تواند ناشی از بافت آسیب دیده ناشی از بیماری ریفلکس معده (GERD) یا تومورها باشد.
- حلقه مری: این عارضه ناشی از باریک شدن یک ناحیه نازک در قسمت تحتانی مری است که می تواند منجر به مشکل متناوب در بلع شود.
- تومورهای مری: این تومورهای غیرسرطانی اغلب باعث بدتر شدن پیشرونده دیسفاژی می شوند.
- اجسام خارجی: غذا یا اشیاء دیگر می توانند تا حدی مری را مسدود کنند، که ممکن است در افراد مسن دارای دندان مصنوعی و افرادی که در جویدن غذای خود مشکل دارند، شایع تر باشد.
- بیماری رفلکس معده: بافت مری ممکن است در اثر برگشت اسید معده (ریفلکس) به مری آسیب ببیند که می تواند منجر به اسپاسم و زخم یا باریک شدن قسمت تحتانی مری شود.
- اسکلرودرمی: این وضعیت زمانی اتفاق می افتد که شکاف یا زخمی شکل می گیرد و باعث سفت شدن بافت مری می شود.
- پرتو درمانی: التهاب و زخم مری می تواند در نتیجه پرتودرمانی ایجاد شود.
با دیسفاژی دهان و حلق (دهان و گلو)، ممکن است هنگام بلع احساس خفگی به شما دست دهد یا سرفه کنید. دیسفاژی گلو می تواند ناشی از شرایطی از جمله موارد زیر باشد:
- درمان سرطان و یا خود سرطان.
- آسیب عصبی ناشی از سکته مغزی، آسیب نخاعی یا آسیب مغزی.
- اختلالات عصبی و اختلالات شناختی مانند آلزایمر یا زوال عقل، بیماری پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس و دیستروفی عضلانی.
- دیورتیکول زنکر، یک کیسه کوچک که می تواند ذرات غذا را در گلو، اغلب درست بالای مری، تشکیل داده و جمع کند. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است در زمینه های بلع، غرغره کردن و بوی بد دهان مشکل داشته باشند و ممکن است مکرراً سرفه کنند یا نیاز داشته باشند گلو را صاف کنند.
دیسفاژی چیست؟
دیسفاژی مشکل در بلع است. اگر دیسفاژی دارید، ممکن است درد را نیز تجربه کنید. این مشکل می تواند از ناراحتی خفیف هنگام بلع غذا و یا مایعات تا ناتوانی کامل در بلع متغیر باشد. افراد مبتلا به دیسفاژی ممکن است جویدن، نوشیدن، مکیدن و مدیریت بزاق برای شان چالش برانگیز باشد. این اختلال زمانی اتفاق می افتد که در کنترل عصبی یا عضلانی یا ساختارهای درگیر در هر بخشی از فرآیند بلع، مشکل وجود داشته باشد. دیسفاژی یک نگرانی جدی پزشکی است زیرا می تواند از دریافت آب و غذای کافی برای سالم ماندن افراد جلوگیری کند و همچنین می تواند باعث خفگی یا پنومونی آسپیراسیون شود.
علائم و نشانه های اختلال بلع در بزرگسالان
هر کسی ممکن است به دیسفاژی مبتلا شود، اما در بزرگسالان مسن‌تر شایع‌تر است. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان هر یک از علائم و نشانه های زیر را تجربه می کنید، بهتر است با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید:
- ناتوانی در بلع غذا و یا مایعات
- درد هنگام بلع
- سرفه یا صدای خِرخِر در هنگام بلعیدن
- احساس گیر کردن غذا در گلو یا پشت جناغ (استخوان سینه)
- بزاق را به طور غیرقابل کنترلی از دهان بریزید.
- گرفتگی مزمن صدا
- رگورژیتاسیون (برگشت غذا به گلو) یا استفراغ
- دل درد مکرر یا احساس وجود اسید در گلو
- اجتناب از غذا به دلیل مشکلات بلع
- کاهش وزن غیر منتظره
چرا باید نگران مشکلات بلع بود؟
توجه به دیسفاژی بسیار مهم است، زیرا می تواند مشکلات جدی برای افراد ایجاد کند، از جمله:
- تغذیه نامناسب
- کم آبی بدن
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- مصرف نکردن دارو به درستی
- پنومونی آسپیراسیون – عفونت ریه ناشی از غذا یا ذرات مایع در ریه ها
نحوه تشخیص و درمان دیسفاژی
بسیاری از موارد دیسفاژی را می توان درمان یا مدیریت کرد. برنامه درمانی یا مدیریتی فرد بستگی به این دارد که چه چیزی باعث دیسفاژی شده است. پزشک ممکن است شما را به یک آسیب شناس گفتار و زبان ارجاع دهد که اختلالات بلع را ارزیابی و درمان می کند یا این آزمایش ها را توصیه کند:
- اشعه ایکس با کنتراست: در طول این آزمایش، شما یک محلول باریم می نوشید که مری شما را می پوشاند و به آن اجازه می دهد در اشعه ایکس بهتر نشان داده شود. سپس پزشک می تواند تغییراتی را در شکل مری یا فعالیت عضلانی شما مشاهده کند.
- مطالعه دینامیک بلع: برای این مطالعه، شما غذاهای پوشیده شده با باریم با قوام های مختلف را می بلعید، تا پزشک تصاویری بگیرد که ممکن است مشکلات هماهنگی عضلات دهان و گلو را نشان دهد.
- آندوسکوپی: این یک معاینه بصری از مری شما با یک ابزار نورانی نازک و قابل انعطاف است که از گلوی شما عبور می کند. این روش می تواند به شناسایی التهاب، باریک شدن، تومورها و سایر مشکلات مری کمک کند و به پزشک شما اجازه بیوپسی را بدهد.
- ارزیابی فیبر نوری آندوسکوپی بلع (FEES): برای این ارزیابی، پزشک گلو و مری شما را زمانی که سعی در بلعیدن دارید با یک آندوسکوپ معاینه می‌کند.
- تست عضله مری (مانومتری): در طول این آزمایش، یک لوله کوچک به مری شما وارد می شود و به یک دستگاه ثبت فشار متصل می شود تا انقباضات عضلانی مری را هنگام بلع اندازه گیری کند.
- اسکن تصویربرداری: این اسکن ها ممکن است شامل سی تی اسکن یا ام آر آی باشد.
اگر دیسفاژی اوروفارنکس (دهان و گلو) تشخیص داده شود، پزشک ممکن است شما را به یک گفتاردرمانگر ارجاع دهد. درمان های شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمریناتی برای هماهنگ کردن ماهیچه های بلع یا تحریک اعصابی که رفلکس بلع را تحریک می کنند. یادگیری تکنیک‌های بلع، مانند قرار دادن غذا در دهان به روشی خاص، جمع کردن چانه یا قرار دادن سر به شکلی متفاوت برای آسان‌تر کردن بلعیدن.
این تکنیک ها می توانند به ویژه در جبران مشکلات بلع ناشی از مشکلات عصبی کمک کننده باشند.
در صورت تشخیص دیسفاژی مری، درمان های زیر ممکن است در نظر گرفته شوند:
- تعریض مری، کشش نواحی باریک مری با بالون متصل به آندوسکوپ یا لوله‌های گشاد شونده انعطاف‌پذیر.
- جراحی برای برداشتن تومور یا دیورتیکول، برش عضله ناکارآمد، قرار دادن استنت یا پاکسازی مری.
- داروهایی برای کنترل رفلکس معده(GERD)، اسپاسم عضلانی یا ازوفاژیت ائوزینوفیلیک.
نقش گفتاردرمانی برای اختلال بلع
متخصصان گفتاردرمانی می توانند برای اطمینان از ایمن و لذت بخش بودن زمان غذا برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به دیسفاژی، کمک کننده باشند.
از آنجایی که خوردن و آشامیدن بخش‌های زیادی از بدن را درگیر می کنند، متخصصان گفتاردرمانی به عنوان بخشی از یک تیم چند رشته‌ای برای حمایت از افراد مبتلا به دیسفاژی کار می‌کنند. این تیم می تواند شامل پزشکان عمومی، کاردرمانگران، فیزیوتراپیست ها، متخصصان تغذیه و پرستاران باشد.
هنگام کار با مراجع مبتلا به دیسفاژی، گفتاردرمانگر مداخله او را با نیازهای منحصر به فرد هر شخص تنظیم می کند که می توانند شامل رویکردهای زیر باشند:
مشاهده و ارزیابی زمان صرف غذا
قبل از اینکه گفتاردرمانگر توصیه هایی را ارائه دهد، به محیط فعلی و نحوه خوردن و آشامیدن فرد نگاه می کند که می تواند شامل موارد زیر باشد:
- هنگام مصرف غذا و مایعات چگونه می نشینند
- چگونه غذا یا نوشیدنی را در دهان خود می گذارند (یا چگونه تغذیه می شوند)
- قوام و بافت غذا و نوشیدنی مصرفی آنها
- و محیطی که در آن غذا می خورند (مثلاً آیا آنها به تنهایی در گوشه آشپزخانه نشسته اند یا هنگام صرف غذا با سایر اطرافیان هستند).
با در نظر گرفتن این عوامل، گفتاردرمانگر می تواند تصویر بزرگتری از اختلال را ببیند. این امر به آنها کمک می‌کند تا انتخاب کنند از کدام استراتژی‌های درمانی استفاده کنند و چه حمایت‌های دیگری ممکن است مورد نیاز باشد.
اطلاعات، توصیه ها و راهکارهایی برای مدیریت مشکلات بلع
چندین استراتژی و درمان وجود دارد که متخصص گفتاردرمانی می تواند برای کمک به افراد مبتلا به دیسفاژی استفاده کند. یکی از استراتژی‌های متداول این است که مواد غذایی و مایعات با بافت ضخامت های متفاوت (مانند خرد شده، قیمه شده، پوره شده) برای کاهش خطر خفگی یا ورود غذا یا نوشیدنی به مجاری تنفسی ارائه شود.
غذاها و نوشیدنی ها می توانند از نظر بافت و قوام بسیار متفاوت باشند. متخصص گفتاردرمانی از قضاوت تخصصی خود استفاده می کند تا مشخص کند کدام بافت، سازگاری بهتری برای فرد دارد. راهبردهای دیگر شامل ایجاد حرکات دهانی مانند بستن لب یا حرکت زبان و راهبردهای جبرانی مانند نوشیدن یک جرعه مایعات یا استفاده از بطری دارای آبنوش مخصوص با سرعت جریان کمتر است.
آموزش برای والدین، مراقبان، خانواده ها
ضروری است که والدین، مراقبان، خانواده ها در مورد ایمنی و بدون استرس بودن زمان صرف غذا آموزش ببینند.
متخصص گفتاردرمانی، اطلاعات ضروری را در مورد چگونگی خوردن و نوشیدن با شبکه پشتیبانی افراد (یعنی خانواده و اطرافیان) به اشتراک می گذارد. گفتاردرمانگر به آنها نشان می دهد که چگونه غذاها و نوشیدنی ها از نظر بافت و قوام متفاوت هستند، به طوری که کسانی که در وعده های غذایی افراد دخیل هستند از مناسب بودن آن مطمئن باشند.
7 نکته برای مدیریت ایمن دیسفاژی در خانه
مصرف دارو
اگر فرد قبلاً داروهای خوراکی را با آب مصرف می کرد، اکنون باید آنها را با یک نوشیدنی غلیظ ببلعد. یا باید قرص ها را خرد کرده و با غذای غلیظ تری مانند پودینگ مخلوط کنید. قرص ها معمولاً طعم بسیار منزجر کننده ای دارند، به خصوص زمانی که پوشش روی آنها وجود دارد. استفاده از پودینگ شکلاتی یا وانیلی یا چیزهای شیرین دیگر برای پوشاندن طعم بد همیشه ایده خوبی است.
یک نکته مهم: برخی از قرص‌ها با عنوان «خرد نشوند» برچسب‌گذاری شده‌اند، بنابراین همیشه در مورد داروهایی که بزرگسالان مصرف می‌کنند با داروساز صحبت کنید که آیا قرص‌های آنها را می‌توان خرد کرد و آیا باید از مخلوط کردن آنها با چیز خاصی اجتناب کنید یا خیر. یک “سوسپانسیون خوراکی” (نسخه مایع) به عنوان داروی بزرگسالان ممکن است جایگزین بهتری باشد زیرا به راحتی می توان آن را غلیظ کرد.
اجتناب از به کار بردن نی
بسته به وضعیت افراد مسن، گفتاردرمانگر ممکن است به شما توضیح دهد که استفاده از نی برای بیماران دیسفاژی به طور کلی ایده خوبی نیست.
برای افرادی که در نوشیدن مشکل دارند، استفاده از نی ممکن است کمک مفیدی به نظر برسد، اما نی احتمال بیشتری دارد که سرعت جریان مایعات را در دهان افزایش دهد. این امر باعث می‌شود که ماهیچه‌های ضعیف، برای اینکه مایع را از لوله مناسب پایین بیاورند کار مشکل تری داشته باشند که ممکن است منجر به خفگی یا آسپیراسیون شود.
هیدراته ماندن (عدم کم آبی)
هیدراتاسیون (آبرسانی) سالم برای هر کسی که از یک فرد مسن مراقبت می کند، نکته ای کلیدی است. با تشخیص دیسفاژی، تمام آب و نوشیدنی ها باید غلیظ شوند.
نوشیدن مایعات غلیظ از نوشیدن مایعات با غلظت کمتر، زمان بیشتری طول می کشد، بنابراین مدیریت هیدراتاسیون سالم نیاز به صبر و حتی توجه بیشتر شما دارد. عوامل غلیظ کننده ممکن است به صورت ژل یا پودری باشند که با یک نوشیدنی مخلوط می شوند و معمولاً در داروخانه ها یا به صورت آنلاین یافت می شوند.
حذف بستنی و ژله
بستنی و ژله مانند دسرهای اصلی برای افراد مسن به نظر می رسند، اما وقتی صحبت از جلوگیری از آسپیراسیون با رژیم دیسفاژی به میان می آید، آنها حذف می شوند!
چرا؟ چون بستنی و ژله هر دو می توانند در دهان ذوب شوند و به مایع رقیق تبدیل شوند که در صورت بلعیدن ممکن است باعث آسپیراسیون شود. برای افراد مبتلا به دیسفاژی، از نظر فیزیکی زبان و فک آنها زمان بیشتری می برد تا غذاها را برای بلع به پشت گلو برسانند و زمان بیشتری برای ذوب شدن موادی مانند بستنی و ژله به مایع رقیق خطرناکی باقی می ماند.
دریافت تغذیه کافی
برای بسیاری از بیماران دیسفاژی، دریافت کالری کافی و همچنین ویتامین ها و مواد معدنی به یک چالش سخت تبدیل می شود.
وضعیت بدن
برای بیماران دیسفاژی بسیار مهم است که هنگام خوردن و آشامیدن کاملاً قائم بنشینند. این امر به بلع موفقیت آمیز غذا و نوشیدنی کمک می کند.
اگر فرد روی تخت بیمارستان، ویلچر یا روی صندلی است، ممکن است لازم باشد پشتی او را تنظیم کنید یا به او کمک کنید هنگام غذا خوردن و نوشیدن سر خود را بالا نگه دارد.
زمان سنجی
برای افرادی که علائم دیسفاژی همراه با بیماری های مزمن مانند ام اس یا پارکینسون دارند، ضعف شدید می تواند زمان خوردن بیش از 15 دقیقه در یک وعده را طاقت فرسا کند.
هرچه فرد خسته تر باشد، بلع صحیح غذا و نوشیدنی برای آنها سخت تر خواهد بود.
یک متخصص گفتاردرمانی ممکن است به آنها توصیه کند که برای مدت کوتاهی در طول روز بخورند و بنوشند.
آزمایشات و مشاوره های مفید با متخصصان گفتاردرمانی و متخصصان تغذیه و همچنین 7 نکته فوق ابزارهای مورد نیاز برای حفظ سلامتی افراد را در اختیار شما قرار می دهد.
شما می توانید بهترین خدمات گفتاردرمانی در منزل را توسط متخصصان مجرب و دارای تأییده سازمان نظام پزشکی، از ما بخواهید. تنها کافیست درخواست تماس خود را با کلیک بر روی لینک گفتاردرمانی در منزل ثبت کنید تا کارشناسان ما در اسرع وقت با شما ارتباط گرفته و مشاوره های لازم را به شما ارائه دهند.
