کاردرمانی نوزاد، بخشی کلیدی از توانبخشی رشد کودکان محسوب می‌شود که هدف آن بهبود تعامل نوزاد با محیط، رشد حرکتی، شناختی و تنظیم حسی است. این نوع مداخله، مخصوص نوزادانی است که به دلایل مختلفی چون زایمان زودرس، مشکلات هنگام تولد، ناهنجاری‌های عصبی یا ژنتیکی، در رشد و عملکرد طبیعی تأخیر دارند.
مطابق با گزارش Centers for Disease Control and Prevention (CDC)، بیش از ۱۶٪ نوزادان نیاز به نوعی از مداخلات توانبخشی در دو سال اول زندگی دارند که بخش قابل‌توجهی از آن مربوط به کاردرمانی است. این آمار، اهمیت مداخلات زودهنگام را به‌خوبی نشان می‌دهد.
مواقع ضرورت انجام کاردرمانی برای نوزاد
هنگامی که بحث کاردرمانی نوزادان به میان می‌آید، به احتمال زیاد به یاد نوزادان نارس می‌افتید؛ یعنی نوزادانی که در هنگام تولد کمتر از ۳۷ هفته بارداری را سپری کرده‌اند. با این حال نوزادان در شرایط مختلفی ممکن است به کاردرمانی نیاز پیدا کنند. از جمله:
- نوزادان فول ترم که در هنگام تولد دچار کمبود اکسیژن شده‌اند و به این خاطر، مشکلات مغزی و یا عضلانی- اسکلتی پیدا کرده‌اند.
- ابتلا به زردی شدید پس از تولد که باعث فلج مغزی نوزاد شده باشد.
- نوزادانی که دائما دچار تشنج می‌شوند.
- نوزادانی که مراحل رشد حرکتی خود را به طور نرمال طی نمی‌کنند؛ به عنوان مثال نمی‌توانند همانند همسالان خود گردن بگیرند و یا غلت بزنند.
- نوزادانی که به طور مادرزادی فلج مغزی هستند.
- نوزادان نارسی که به مدت طولانی در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) بستری بوده‌اند.
- نوزادانی که در هفته‌های اول تولد تحت عمل‌های جراحی سنگین مانند جراحی قلب و جراحی مغز قرار گرفته‌اند.
- نوزادانی که به طور مادرزادی دچار کوتاهی اندام و یا ضعف عضلانی هستند.
- نوزادانی که دچار تأخیر در مهارت‌های حرکتی ظریف هستند.
- نوزادان مبتلا به اختلالات بلع
- نوزادان مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی
- نوزادان مبتلا به انسفالوپاتی هیپوکسیک – ایسکمیک (HIE )
پیشنهاد می شود مقاله درباره کاردرمانی فلج مغزی در وب سایت توان هاب را مطالعه نمایید.
چه زمانی کاردرمانی نوزاد ضروری است؟
نوزادانی که علائم زیر را نشان می‌دهند، به ارزیابی تخصصی نیاز دارند:
- ناتوانی در حفظ سر در سه‌ماهی اول
- فقدان واکنش به صدا یا لمس
- سفتی یا شلی غیرطبیعی عضلات
- تأخیر در مهارت‌هایی مانند غلتیدن، نشستن یا گرفتن اشیاء
پژوهش منتشرشده توسط National Institutes of Health (NIH) نشان می‌دهد که مداخله در ۶ ماه اول زندگی، منجر به بهبود قابل‌توجه در مهارت‌های حرکتی نوزادان با مشکلات عصبی‌عضلانی شده است
هدف کاردرمانی نوزاد
کار اصلی نوزادان از بدو تولد تا یک سالگی، غذا خوردن، یادگیری تعامل با محیط از طریق حواس، حرکت دادن بدن، برقراری ارتباط صحیح با مراقبان و بازی است. در طول جلسات کاردرمانی نوزاد، کاردرمانگر به طور کلی بر روی این موارد تمرکز می‌کند. در واقع کاردرمانی نوزادان به کاهش شرایط استرس زایی که نوزاد به واسطه نارس بودن یا سایر شرایط پزشکی در معرض آن قرار گرفته است، کمک می‌کند و در عین حال به تقویت جنبه‌های ضعیف‌تر رشد جسمانی و عصبی نوزاد می‌پردازد.
جدول جامع کاردرمانی نوزاد
| بخش | شرح |
|---|---|
| 🔹 تعریف کاردرمانی نوزاد | فرایند تخصصی توانبخشی برای بهبود عملکردهای حرکتی، شناختی و حسی نوزادان از بدو تولد تا ۲۴ ماهگی |
| 🔸 گروه هدف | نوزادان دارای تأخیر حرکتی، مشکلات تنظیم حسی، ناهنجاری‌های عصبی‌عضلانی، زایمان زودرس یا آسیب‌های هنگام تولد |
| 🔹 زمان مناسب مداخله | از بدو تولد تا ۶ ماهگی (اثرگذاری بیشتر در سه‌ماهه اول طبق مطالعه NIH) |
| 🔸 علائم هشدار اولیه | ناتوانی در حفظ سر، سفتی یا شلی شدید عضلات، عدم واکنش به صدا یا لمس، تأخیر در مهارت‌های حرکتی مانند نشستن یا گرفتن اشیاء |
| 🔹 تکنیک‌های درمانی | تحریک حسی و لمسی، بازی‌درمانی، تمرینات تعادلی، مدل NDT، اصلاح الگوهای حرکتی، آموزش والدین برای تمرین در خانه |
| 🔸 مزایای اثبات‌شده علمی | بهبود رشد مغزی، هماهنگی حرکتی، کاهش احتمال ناتوانی دائمی (منبع: Harvard University) |
| 🔹 تفاوت با فیزیوتراپی | تمرکز بر رشد شناختی و تنظیم حسی به‌جای قدرت عضلات؛ ادغام فعالیت‌های روزمره با درمان |
| 🔸 نقش والدین در درمان | مشارکت فعال در تمرینات روزانه، اجرای تمرین‌ها در منزل، همکاری نزدیک با درمانگر در مدل خانواده‌محور |
| 🔹 مدت زمان درمان | بسته به شدت مشکل؛ نتایج اولیه طی ۱ تا ۳ ماه قابل مشاهده است |
| 🔸 منابع علمی استفاده‌شده | CDC، NIH، Harvard Center on the Developing Child، ژورنال Developmental Medicine & Child Neurology |
کاردرمانی نوزادان شامل چه مواردی است؟
آیا می‌دانستید کاردرمانی نوزاد حتی در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نیز انجام می‌شود؟ بله. کاردرمانگران NICU با کاهش تحریکات اضافی محیطی و تفسیر رفتار و حرکات نوزادان، شرایطی را فراهم می‌کنند که به رشد و تکامل هر چه بهتر نوزاد در دوره بستری در NICU منجر خواهد شد. اینکه کاردرمانی نوزاد شامل چه مواردی می‌شود، به سن نوزاد و شرایط خاص او بستگی دارد. به طور کلی کاردرمانی نوزادان به موارد زیر می‌پردازد:
- آموزش برقراری ارتباط و ایجاد پیوند عاطفی با والدین
- آموزش لذت بردن از زمان حمام کردن
- یادگیری خودتنظیمی از طریق لمس آرام بخش و نوازش
- ارائه تمرینات بدنی غیرفعال برای کمک به تحریک رشد سالم نوزاد
- تقویت توانایی بلع
- تقویت توانایی دنبال کردن اسباب بازی‌ها و سایر اشیاء با چشم (ردیابی بصری نوزاد)
- تقویت قوه چشایی و بویایی نوزاد
- جلب توجه نوزاد و کمک به برقراری تماس چشمی
- کمک به گردن گرفتن به موقع نوزاد
- تقویت توانایی غلت زدن نوزاد
- ارائه محرک‌های رشدی مناسب نوزاد با شناسایی نیازهای او
کاردرمانگر، یک برنامه منحصر به فرد برای رفع نیازهای نوزاد شما تهیه می‌کند. همانطور که نوزاد شما رشد و پیشرفت می‌کند، برنامه کاردرمانی مطابق با پیشرفت‌های او تغییر خواهد کرد.
رویکردهای رایج در کاردرمانی نوزاد
کاردرمانگر با استفاده از روش‌هایی مانند تمرینات تعادلی، تحریکات لمسی-حرکتی، بازی‌های تقویتی با والدین، و تحریکات حسی در محیط، به تنظیم و رشد بهتر مغز کمک می‌کند. در روشی تحت عنوان “NDT (Neuro-Developmental Treatment)” تمرکز بر تقویت مسیرهای عصبی حرکتی و جلوگیری از الگوهای حرکتی نادرست است.
همچنین طبق مقاله منتشرشده توسط Harvard University’s Center on the Developing Child, تجربه‌های حسی و حرکتی در سال اول زندگی، پایه‌گذار ساختارهای اصلی مغزی هستند که توانایی یادگیری و واکنش کودک به محیط را شکل می‌دهند.
کاردرمانی برای گردن گرفتن نوزاد
گردن گرفتن نوزاد به معنای توانایی او برای نگه داشتن و کنترل سر و عدم شلی یا کجی گردن است. می‌توان گفت گردن گرفتن نوزاد، اولین نقطه عطف رشد حرکتی اوست که حدودا در ۲ ماهگی اتفاق می‌افتد. اما اگر نوزاد ۱ تا ۲ ماهه شما در هنگام خوابیدن روی شکم، سرش را به این طرف و آن طرف تکان نمی‌دهد و یا هنگامیکه به پشت خوابیده تلاشی برای بلند کردن سرش نمی‌کند، ممکن است به کاردرمانی برای گردن گرفتن نیاز داشته باشد. زیرا نوزاد در طی روند گردن گرفتن ابتدا باید بتواند کارهای فوق را انجام دهد. کاردرمانی برای گردن گرفتن نوزاد جزء مهم‌ترین وظایف کاردرمانگران نوزاد و کودک محسوب می‌شود. لازم به ذکر است که گردن نوزاد فوق العاده حساس و آسیب پذیر است بنابراین اگر نوزاد شما در گردن گرفتن مشکل دارد، هرگز به صورت خودسرانه و به توصیه اطرافیان تمرینات خانگی انجام ندهید. کاری که متخصص کاردرمانی نوزاد انجام می‌دهد، کاملا تخصصی و ایمن است و شما فقط هنگامی مجاز هستید آن تمرینات را به تنهایی اجرا کنید که متخصص کاردرمانی، روش صحیح انجام آنها را به شما آموزش داده باشد.
کاردرمانی برای غلت زدن نوزاد
نوزادان در حوالی ۳ تا ۴ ماهگی غلت زدن از پشت به سمت پهلو را آغاز می‌کنند و از ۴ تا ۵ ماهگی از شکم به سمت پشت غلت می‌زنند. اغلب نوزادان ابتدا از سمت شکم به سمت پشت غلت می‌زنند و بعد از چند هفته غلت زدن از پشت به سمت شکم را می‌آموزند. اگر کودک ۵ ماهه شما اصلا غلت نمی‌زند، لازم است برای دریافت خدمات کاردرمانی برای غلت زدن نوزاد اقدام کنید. وجود برخی بیماری‌ها و اختلالات نظیر فلج مغزی، نارس بودن و تأخیرهای حرکتی می‌تواند مانع غلت زدن نوزاد شود. کاردرمانگر نوزاد پس از ارزیابی‌های لازم و در صورت نیاز ارجاع نوزاد به متخصص مغز و اعصاب کودکان، علت اصلی غلت نزدن نوزاد را تشخیص می‌دهد و تمرینات کاردرمانی متناسب با آن ارائه خواهد داد.
کاردرمانی برای نوزادان نارس
کاردرمانی می‌تواند برای نوزادان نارس نیز مفید باشد. اگر نگران رشد کودک خود هستید، کاردرمانگر می‌تواند نوزاد را از نظر رشد حرکتی، شناختی، حسی و… ارزیابی کند. کاردرمانی می‌تواند در موارد زیر برای نوزاد مفید باشد:
- به رشد مهارت‌های حرکتی ظریف مانند گرفتن و چنگ زدن کمک می‌کند.
- به توسعه مهارت‌های شناختی و بازی و یادگیری کمک می‌کند.
- موجب بهبود قدرت بازو، مچ دست و دست، کنترل و هماهنگی بین اعضا می‌شود.
در صورت لزوم به والدین توصیه می‌شود تا از تجهیزات خاص استفاده کنند و محیط را اصلاح کنند.
اهمیت زمان کاردرمانی نوزاد
مهم‌ترین مسئله در مورد کاردرمانی نوزاد، از دست ندادن زمان طلایی است زیرا اگر یک نوزاد به کاردرمانی نیاز داشته باشد، به تعویق انداختن آن باعث می‌شود که برطرف نمودن مشکل مورد نظر مدت بیشتری طول بکشد و این به معنای افزایش تعداد جلسات کاردرمانی و صرف هزینه و زمان بیشتر است. همچنین در برخی موارد ممکن است مسئله مورد نظر به طور کامل رفع نشود بنابراین اگر با توجه به شرایط نوزادتان انجام کاردرمانی برای او توصیه شده است، لطفا آن را جدی بگیرید و در اسرع وقت روند کاردرمانی نوزاد خود را آغاز کنید.
بهترین روش کاردرمانی نوزاد
هنگامی که بحث کاردرمانی نوزاد به میان می‌آید، دو گزینه پیش روی والدین قرار دارد. مراجعه حضوری به کلینیک‌های کاردرمانی و یا استفاده از خدمات کاردرمانی در منزل. کاملا بدیهی است که کاردرمانی نوزاد در منزل به مراتب بهتر و آسان‌تر از انجام این کار در کلینیک‌های کاردرمانی است. زمان رفت و آمد، آسیب پذیر بودن نوزاد تازه متولد شده نسبت به محرک‌ها و آلودگی‌های محیطی، خستگی و بی حوصلگی نوزاد به خاطر رفت و آمد مکرر، عدم راحتی نوزاد در محیط جدید و ناآشنا، افزایش خستگی والدین و معطل شدن در کلینیک و … همگی از جنبه‌های منفی انجام کاردرمانی نوزاد در خارج از منزل هستند. با این اوصاف، بهترین روش کاردرمانی نوزاد دریافت خدمات کاردرمانی در منزل است.
فواید کاردرمانی نوزاد در منزل
کاردرمانی نوزادان در منزل، مزایای متعددی دارد که باعث شده به انتخاب اول اکثر والدین تبدیل شود، از جمله:
- صرفه جویی در زمان رفت و آمد
- استرس کمتر و راحتی بیشتر نوزاد به دلیل کاردرمانی در محیط آشنای خانه
- خستگی کمتر والدین و نوزاد
- امکان هماهنگی جلسات درمانی به صورت تلفنی
- دریافت گزارش جلسات درمانی و آگاهی از میزان پیشرفت نوزاد
پیشنهاد می شود مقاله هزینه کاردرمانی را در وب سایت توان هاب مطالعه بفرمایید.
مقایسه کاردرمانی نوزاد با سایر مداخلات توانبخشی
در مقایسه با گفتاردرمانی یا فیزیوتراپی، کاردرمانی نوزاد تمرکز بیشتری بر روی عملکرد روزمره، تعامل نوزاد با محیط و تنظیم حسی دارد. درحالی‌که فیزیوتراپی بیشتر بر قدرت و دامنه حرکت عضلات متمرکز است، کاردرمانی ترکیبی از حرکات ارادی، درک محیط و رشد شناختی را هدف می‌گیرد.
در بررسی‌ای که توسط ژورنال Developmental Medicine & Child Neurology در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، مشخص شد کودکانی که در برنامه‌های کاردرمانی مبتنی بر بازی در سال اول زندگی شرکت داشتند، در سن دو سالگی عملکرد بهتری در مهارت‌های حرکتی و اجتماعی داشتند
نقش والدین در روند درمان
یکی از ارکان موفقیت در کاردرمانی نوزاد، مشارکت فعال والدین است. آموزش تکنیک‌هایی که والدین بتوانند در خانه استفاده کنند، روند بهبودی را تسریع می‌بخشد. کاردرمانگران اغلب از “مدل خانواده‌محور” برای توانبخشی استفاده می‌کنند که نشان داده در بهبود نتایج درمانی موثر است.
سخن پایانی
کاردرمانی نوزاد، پروسه عجیب و دشواری نیست اما با توجه به طبیعت آسیب پذیر نوزادان از حساسیت بالایی برخوردار است و باید فقط توسط متخصصان کاردرمانی با تجربه و آموزش دیده و در یک محیط بهداشتی، آرام و مطمئن انجام شود. مجموعه توان هاب با کادر بسیار مجرب و تیم تخصصی خود آماده ارائه انواع خدمات کاردرمانی نوزاد در منزل شماست.
بزرگ‌ترین مسئولیت ما در تیم پویای توان هاب مراقبت از سلامت جامعه توان‌خواهان است. ما در خانواده توان هاب تنها یک هدف داریم و آن اینکه کلیه خدمات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپدی را به‌صورت تخصصی در منزل شما عزیزان ارائه دهیم. در راستای تحقق این هدف، مشاوره تخصصی توان هاب برای شما عزیزان رایگان است و با ثبت درخواست تماس، کارشناسان ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما تماس می‌گیرند و به‌محض شروع درمان، درمانگران ما با کلیه تجهیزات لازم در منزل شما حضور پیدا خواهند کرد.
سؤالات متداول
آیا هر نوزادی نیاز به کاردرمانی دارد؟
خیر، فقط نوزادانی که رشد آنها از الگوی طبیعی منحرف شده یا دارای علائم هشدار هستند باید ارزیابی شوند.
کاردرمانی نوزاد از چه سنی قابل انجام است؟
از بدو تولد تا ۲۴ ماهگی، به‌خصوص در شش ماه اول بیشترین اثربخشی مشاهده می‌شود.
تفاوت بین کاردرمانی و فیزیوتراپی برای نوزاد چیست؟
فیزیوتراپی بیشتر بر قدرت و عملکرد عضلات تمرکز دارد، درحالی‌که کاردرمانی بر تعاملات روزمره و رشد حسی-حرکتی تاکید می‌کند.
آیا کاردرمانی برای نوزادان زودرس ضروری است؟
در بسیاری از موارد بله، چرا که نوزادان زودرس بیشتر در معرض تأخیرهای رشدی هستند و نیاز به پیگیری دقیق دارند.
چه مدت زمانی طول می‌کشد تا کاردرمانی اثرگذار باشد؟
بسته به شدت مشکل و همکاری خانواده، نتایج معمولاً طی چند هفته تا چند ماه مشاهده می‌شود.
