پای پرانتزی که با عناوینی نظیر پای کمانی یا Genu varum (ژنو واروم) نیز شناخته میشود، از مشکلات ظاهری ناخوشایندی است که می‌تواند به تغییر شکل پاها منجر شود. این عارضه ممکن است در سنین کودکی، نوجوانی و حتی بزرگسالی اتفاق بیفتد. روش‌های مختلفی برای کاهش و درمان پای کمانی وجود دارد که شامل روش‌های جراحی و غیر جراحی میشود.
فیزیوتراپی پای پرانتزی، یک درمان غیر تهاجمی، کارآمد و مقرون به صرفه برای بهبود ظاهر و عملکرد پاهای پرانتزی است اما این درمان زانوی پرانتزی بدون جراحی، در سنین پایین‌تر موثرتر خواهد بود. در مطلب امروز هر آنچه لازم است درباره فیزیوتراپی برای پای پرانتزی بدانید، گردآوری شده است.
پای پرانتزی چیست
پای پرانتزی، یک بیماری ارتوپدی است که در آن، زانوهای فرد از هم فاصله می‌گیرد و باعث میشود پاها از حالت طبیعی خارج شوند و شکلی خمیده و شبیه پرانتز پیدا کنند. در حالت طیبیعی در هنگام ایستادن و قرارگیری قوزک پاها در کنار هم، فاصله زیادی بین زانوها وجود ندارد. اما در اختلال پا پرانتزی با قرارگیری مچ پاها در کنار یکدیگر، پاها فاصله قابل توجهی از هم پیدا می‌کنند و به شکل پرانتز یا کمان می‌شوند.
تشخیص پای پرانتزی
به طور معمول، پزشک با بررسی شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی و تصویربرداری با اشعه ایکس یا EOS در حالت ایستاده از استخوان‌های پا (از باسن تا مچ پا) می‌تواند مشکل پای پرانتزی را تشخیص دهد. تصویربرداری به ارتوپد کمک می‌کند تا محل، شدت و محور مکانیکی ناهنجاری (جایی که خمیدگی اتفاق می‌افتد.) را تعیین کند. برخی از پزشکان در کنار روش‌های فوق از تست تراکم استخوان نیز استفاده می‌کنند.
تشخیص پای پرانتزی در بزرگسالان توسط خود فرد نیز ممکن است. فقط کافی است بایستید و مچ پاها را در کنار هم قرار دهید. اگر زانوها فاصله قابل توجهی از هم داشتند و شکلی شبیه کمان پیدا کردند، یعنی به اختلال پای پرانتزی دچار هستید. با این حال روش تشخیص چشمی در خانه، دقیق نیست و تشخیص قطعی فقط توسط پزشک ارتوپد امکان پذیر خواهد بود. بهترین روش درمان زانو پرانتزی در بزرگسالان به تشخیص ارتوپد و شدت پرانتزی بودن پاها بستگی دارد.
علائم پای پرانتزی
واضح‌ترین علامت اختلال پا پرانتزی، آن است که زانوهای یک فرد در حالت ایستاده که مچ پاها کنار هم قرار گرفته‌اند، با هم تماس پیدا نمی‌کند. این وضعیت باعث خمیدگی پاها میشود که اگر تا بعد از سه سالگی ادامه یابد، نشان دهنده پرانتزی بودن پاها ست.
سایر علائم این مشکل عبارتند از:
- زانو درد
- درد لگن
- کاهش دامنه حرکتی در لگن
- خستگی
- آرتریت پیش‌رونده در بزرگسالی
- مشکل در راه رفتن یا دویدن
- بی ثباتی زانو
تفاوت بین پای پرانتزی و زانوی ضربدری چیست؟
پای پرانتزی حالتی از پا است که در آن زانوها به طرف بیرون خم شده و پای افراد به شکل کمانی دیده میشود. این اتفاق اغلب تا ۱۸ ماهگی با افزایش سن کودکان درمان میشود.
اما زانوی ضربدری حالتی از پا است که در آن زانو کاملا به سمت داخل خم شده و به صورت ضربدری مشاهده میشود. این اتفاق از سن ۳ تا ۴ سالگی ایجاد و تا ۶ سالگی بهبود پیدا می‌کند.
برای آشنایی با فیزیوتراپی زانو و انواع آن می توانید مقاله فیزیوتراپی زانو مطالعه نمایید.
دلایل پای پرانتزی
روش مناسب برای درمان پای پرانتزی در نوجوانان، کودکان و بزرگسالان به علت یا علل اصلی ایجاد این اختلال بستگی دارد. موارد زیر، مهم‌ترین دلایل پرانتزی شدن پاها هستند:
- رشد غیر طبیعی استخوان (دیسپلازی استخوان)
- بیماری بلانت
- بیماری پاژه
- جوش خوردن نادرست شکستگی‌های پا
- مسمومیت با سرب
- مسمومیت با فلوراید
- آکندروپلازی (شایع‌ترین شکل کوتولگی)
- راشیتیسم یا نرمی استخوان (ناشی از کمبود ویتامین D)
- آسیب به صفحه رشد
- صاف بودن کف پا
- نشستن و راه رفتن نادرست
- اضافه وزن بیش از حد؛ خصوصا در دوره کودکی و نوجوانی
بهترین سن برای درمان پای پرانتزی
درمان پاهای پرانتزی بدون عمل جراحی در سنین پایین‌تر کاملا امکان پذیر است و با افزایش سن، احتمال نیاز به درمان تهاجمی جراحی افزایش می‌یابد. به طور کلی بهترین سن برای درمان پای پرانتزی، پایان ۳ یا ۴ سالگی است. این بدان معناست که در صورت اصلاح نشدن خود به خود پرانتزی بودن پاهای کودک تا این سن، بهتر است در اسرع وقت برای تشخیص قطعی و دریافت درمان مناسب به پزشک ارتوپد مراجعه کنید؛ زیرا در این سن، کودک در حال رشد است و احتمال بسیار زیادی دارد که به درمان‌های غیر تهاجمی نظیر بریس و فیزیوتراپی به خوبی پاسخ دهد. به همین ترتیب، درمان پای پرانتزی نوجوانان نیز ساده‌تر از بیماران بالغ خواهد بود. اصلاح پای پرانتزی در بزرگسالان بدون جراحی، یک پروسه زمانبر است و ممکن است به تنهایی کافی نباشد.
خواندن مقاله فیزیوتراپی برای راه رفتن کودکان را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
پای پرانتزی در بزرگسالان
پای پرانتزی در بزرگسالان با فاصله گرفتن زانوها از یکدیگر و ایجاد ساییدگی در لبه‌های بیرونی کفش فرد، خود را نشان می‌دهد. در اغلب موارد، این مشکل از سنین کودکی وجود داشته است اما به علت بی توجهی والدین و یا خفیف بودن علائم تشخیص داده نشده و در بزرگسالی با علائم شدیدتر ظاهر شده است. برای درمان زانوی پرانتزی در بزرگسالان از روش‌های مختلفی استفاده میشود که عبارتند از درمان دارویی، پوشیدن کفش‌‌های مخصوص، استفاده از دستگاه‌های کمکی (اُرتز)، فیزیوتراپی و در نهایت جراحی.
درمان پای پرانتزی در بزرگسالان بدون جراحی
اگر کنجکاوید که آیا پای پرانتزی بدون جراحی درمان میشود، پاسخ کوتاه بله است. درمان پرانتزی شدن پا در بزرگسالان (در موارد خفیف تا متوسط) به روش‌های غیر تهاجمی و بدون جراحی انجام میشود. روش دقیق درمان پای پرانتزی بزرگسالان بدون جراحی به علت دقیق این مشکل بستگی دارد؛ اما به طور کلی شامل یک یا چند مورد از راه حل‌های زیر خواهد بود:
- کاهش وزن و لاغری
- درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند نرمی استخوان
- پیروی از رژیم غذایی متعادل و کامل
- پوشیدن کفش طبی یا کفی طبی
- اصلاح طرز نشستن و برخاستن و اجتناب از چهارزانو نشستن
- فیزیوتراپی (حرکات ورزشی و اطلاحی، ماساژ، درمان دستی و …)
درمان پای پرانتزی در بزرگسالان با فیزیوتراپی
اصلاح پای پرانتزی در بزرگسالان به مراتب سخت‌تر و طولانی‌تر از درمان آن در سنین پایین‌تر است. با این حال در این سن همچنان امکان اصلاح پای پرانتزی بدون جراحی وجود دارد. در موارد شدید پای پرانتزی بزرگسالان لازم است فیزیوتراپی به دنبال جراحی و به منظور اطمینان از اصلاح کامل موقعیت پاها بکار رود. بنابراین اصلاح زانوی پرانتزی بدون جراحی در مورد تمام بیماران (با درجات مختلف پرانتزی بودن پاها) مقدور نیست.
پای پرانتزی در کودکان
پای پرانتزی در کودکان خصوصا در سنین خرسالی شایع است و در بسیاری از موارد، بخشی از روند رشد آنها محسوب میشود. این وضعیت در اکثر کودکان ۱۲ تا ۱۸ ماهه دیده میشود و در اغلب موارد بین ۲ تا ۴ سالگی برطرف خواهد شد. با این حال برخی از کودکان به طور مادرزادی و یا در اثر آسیب دیدگی و بیماری به این مشکل دچار می‌شوند. در این صورت شدت پرانتزی بودن پاهای کودک به تدریج افزایش خواهد یافت. در این صورت برای تحت کنترل درآوردن شرایط پاها لازم است کودک مورد بررسی دقیق پزشک قرار بگیرد تا به درمان پا پرانتزی در بزرگسالی نیاز پیدا نکند.
برای اطلاعات بیشتر مقاله کفش ارتوپدی کودکان را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
برای درمان پای پرانتزی کودک باید چکار کرد؟
درمان پای پرانتزی در کودکان معمولا آسان‌تر و سریع‌تر از درمان پا پرانتزی بزرگسالان است زیرا آنها در سنین رشد هستند و استخوان‌های نرم‌تری دارند؛ بنابراین درمان پا پرانتزی کودکان در اغلب موارد بدون نیاز به جراحی و صرفا از طریق روش‌های غیر تهاجمی با موفقیت انجام خواهد شد. در مورد کودکان زیر ۲ سال معمولا درمان خاصی توصیه نمی‌شود و فقط لازم است که آنها تحت نظر متخصص باشند تا مراحل رشدشان را کنترل کند. اما در کودکان بالای ۲ سال از روش‌های درمان پای پرانتزی بدون جراحی مانند پوشیدن کفش مخصوص، گچ گرفتن پا، بستن آتل و بریس و یا روش جراحی استفاده میشود.
چرا باید فیزیوتراپی پای پرانتزی را انتخاب کنیم؟
علاوه بر فیزیوتراپی برای پای پرانتزی، راه های درمان عمل جراحی و استفاده از دارو هم وجود دارد. اما باید این نکته را در نظر داشته باشید که شما بعد از عمل جراحی و در دوران بهبودی هم، برای سریع تر شدن و بهتر شدن شرایط به فیزیوتراپی برای پای پرانتزی نیاز خواهید داشت. اما بهتر است از ابتدا این روش را انتخاب کنید تا شرایط بهبودی سختی را نداشته باشید.
- کاهش احتمال درد: در صورت وجود درد و مخصوصا برای جلوگیری از به وجود آمدن درد پا، درمان های دستی و تحریک الکتریکی توسط متخصص فیزیوتراپی، می‌تواند به تحرک عضلات و مفاصل، بهبود آن ها و در نهایت جلوگیری و بهبود درد کمک کند.
- کاهش احتمال نیاز به جراحی: اگر شما فیزیوتراپیست مخصوص به خود دارید پس دیگر نیازی به عمل جراحی ندارید. حتی در صورت لزوم و ضروری بودن جراحی هم بهتر از عمل جراحی، جلسات فیزیوتراپی را داشته باشید زیرا به شما کمک می‌کند تا قویتر و با فرم بهتری وارد عمل جراحی شوید. این سرعت بهبودی را افزایش می‌دهد و شرایط را برای خودتان راحت تر می‌کند.
- حفظ تعادل هنگام راه رفتن: زمانی که درمان را شروع می‌کنید، فیزیوتراپیست شما تمریناتی را ارائه می‌دهد تا شما با خیال راحت و با دقت تعادل خود را حفظ کنید. هنه تلاش ها و تمرینات برای کمک به راه رفتن و بهتر شدن شرایط شما است.
- مدیریت مسایل مربوط به سن: افراد با افزایش سن و خطر ابتلا به انواع بیماری ها و مشکلات عضلانی مثل آرتروز، زانوی پرانتزی و پوکی استخوان نیاز به یک روش درمانی مناسب پیدا می‌کنند. فیزیوتراپی بهترین و موثر ترین گزینه برای این مشکل است. زیرا از طریق تمرینات و تقویت بیماران، باعث بهبود شرایط جسمی و حتی روحی آنها میشود.
اگر پای پرانتزی را درمان نکنیم چه عوارضی در پی خواهد داشت؟
پای پرانتزی معمولا در راه رفتن افراد تاثیری ندارد و در کودکان غیرقابل تشخیص است و وجود آن باعث در راه رفتن افراد اختلال ایجاد نمی‌کند و بی تاثیر است. اگر در زمان مناسب برای درمان پای پرانتزی اقدام نکنید در دراز مدت باعث ایجاد آرتروز در قسمت زانو ها میشود. چون فشار و وزن به داخل زانو و ساق پا بیشتر است و در نهایت باعث ساییدگی و مشکلات مفصل میشود.
- آسیب های آرتروز: سطح غضروف صاف و لغزنده است و هیچ عصبی ندارد، بنابراین زمانی که دچار آسیب میشود احساس درد و ضعف در فرد ایجاد نمی‌کند و تا مدت زمان زیادی علائمی نخواهد داشت. همینطور قدرت ترمیم بسیار کمی دارد اما زمانی که قدرت ضایعه وسیع شود به طرف آرتروز پیش رفته و با پیشرفت دچار علائم شدید مثل درد و محدودیت حرکتی در فرد میشود.
- آسیب های مینیسک: مینیسک ها در تمامی حرکت زانو ها نقش بسیار مهمی دارند، باعث کاهش اصطکاک و حرکت بهتر مفصل می‌شوند. گینیسک رگ خونی ندارد و در زمان آسیب و پارگی خونریزی نمی‌کند، اما ممکن است عروق اطراف آن دچار پارگی و خونریزی شوند، در نتیجه تورم ایجاد میشود صدای تق تق، گرفتگی و قفل شدن زانو ها نشان از آسیب دیدگی مینیسک است.
- در بعضی مواقع، ناپایداری زانو: احساس ناپایداری، ضعف و خالی شدن زانو ها که می‌تواند ناشی از آسیب دیدگی رباط صلیبی، پارگی مینیسک، آرتروز زانو و … باشد. تمرین های کشی فیزیوتراپی که باعث تقویت و کشش عضلات زانو میشود م‌تواند به رفع این مشکل کمک کند.
- آسیب به دیسک کمر: پتی پرانتزی باعث نادرست شدن حالت بدن و آسیب دیدگی به دیسک کمر میشود. اگر طوری حرکت کنید یا بدنتان طوری بچرخد، دیسک کمر از محل خود خارج میشود.
- کجی ستون فقرات: ستون فقرات در حالت طبیعی بدن دارای قسمت های به سمت داخل و بیرون است. اما پای پرانتزی در دراز مدت می‌تواند باعث چرخش و انحراف غیر طبیعی بدن شود. همینطور باعث درد در ناحیه کمر میشود و در نهایت زمانی که ستون فقرات آسیب ببیند، عوارض زیادی به همراه خواهد داشت.
- پارگی رباط های زانو: پارگی رباط شایع ترین دلیل برای صدای زانو هاست فرد هنگام حرکت در زانوی خود صدای تق تق می‌شنود که نشان دهنده این است که مفصل زانو عادی و نرمال ایجاد نمی‌شود.
درمان انحراف ساق پا با فیزیوتراپی
انحراف یا کج شدن ساق پا می‌تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد و به پرانتزی شدن پاها منجر شود. در موارد خفیف تا متوسط می‌توان از فیزیوتراپی برای درمان ساق پای پرانتزی در بزرگسالان استفاده کرد. فیزیوتراپی برای درمان انحراف ساق پا شامل ترکیبی از تمرینات ورزشی و حرکات اصلاحی، الکتروتراپی و آموزش نحوه صحیح راه رفتن و نشستن است. لازم به ذکر است که درمان پاهای پرانتزی در بزرگسالی می‌تواند شامل روش‌های درمانی مختلفی باشد که فیزیوتراپی از مهم‌ترین آنهاست.
چند تمرین فیزیوتراپی پای پرانتزی
چرخش خارجی لگن
این تمرین به افزایش انعطاف پذیری لگن کمک می کند و می تواند به کاهش درد کمر مرتبط با تراز ضعیف پا کمک کند.
مرحله 1: رو به جلو بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید.
مرحله 2: پای چپ خود را تقریباً پانزده تا بیست سانتیمتر به سمت بیرون حرکت دهید.
مرحله 3: پای چپ خود را دو تا سه سانتیمتر از زمین بلند کنید.
مرحله 4: سر خود را به سمت راست بچرخانید.
مرحله 5: پای چپ خود را بالا نگه دارید، به آرامی پای چپ خود را تا جایی که راحت هستید به سمت چپ بچرخانید.
مرحله 6: این وضعیت را برای 20 تا 30 ثانیه نگه دارید.
مرحله 7: مراحل را برای سمت راست نیز تکرار کنید.
مرحله 8: سه تا پنج تکرار را در هر طرف بدن خود انجام دهید.
مرحله 9: اگر در تعادل مشکل دارید، پاشنه پا را در طول تمرین روی زمین بگذارید.
چرخش داخلی لگن
این تمرین نیز به افزایش انعطاف پذیری لگن کمک می کند و به اصلاح تراز پاها کمک می کند.
مرحله 1: رو به جلو بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید.
مرحله 2: پای چپ خود را دو تا سه سانتیمتر از زمین بلند کنید.
مرحله 3: سر خود را به سمت چپ بچرخانید.
مرحله 4: پای چپ خود را بالا نگه دارید، به آرامی پای چپ خود را تا جایی که راحت هستید به سمت راست بچرخانید.
مرحله 5: این وضعیت را برای 20 تا 30 ثانیه نگه دارید.
مرحله 6: مراحل را برای سمت راست نیز تکرار کنید.
مرحله 7: سه تا پنج تکرار را در هر طرف بدن خود انجام دهید.
مرحله هشتم: اگر در تعادل مشکل دارید، پاشنه پا را در طول تمرین روی زمین بگذارید.
کشش نشسته
این کشش به افزایش دامنه حرکتی لگن و تقویت عضلات پاها و باسن کمک می کند.
مرحله 1: روی صندلی بنشینید که به شما امکان می دهد 25 تا 30 سانتیمتر به عقب تکیه دهید.
مرحله 2: پای چپ خود را بالا بیاورید و مچ پای چپ خود را روی زانوی راست خود قرار دهید تا پای چپ شما عمود بر پای راست باشد.
مرحله 3: کمی به عقب خم شوید. باید کشش را در لگن چپ خود احساس کنید.
مرحله 4: این وضعیت را برای 20-30 ثانیه نگه دارید.
مرحله 5: این کار را با پای راست خود نیز تکرار کنید.
کشش دیواری
در کنار کشش نشسته، می توان از یک دیوار برای کشش دیواری استفاده کرد که باعث بهبود انعطاف پذیری عضلات لگن شما می شود.
مرحله 1: به پهلو، حدود 35 تا 40 سانتیمتر دورتر از دیوار بایستید و پای چپ خود را به دیوار نزدیک کنید.
مرحله 2: پای چپ خود را به سمت بیرون حرکت دهید تا پای شما به دیوار قرار برسد. پای خود را صاف نگه دارید.
مرحله 3: به آرامی زانوی راست خود را تقریباً 10 درجه خم کنید.
مرحله 4: در حالی که کشش را در لگن چپ خود احساس می کنید، این وضعیت را به مدت 45 تا 60 ثانیه حفظ کنید.
مرحله 5: در سمت راست نیز تکرار کنید.
خدمات فیزیوتراپی در منزل توان هاب را از دست ندهید.
جراحی پای پرانتزی
جراحی پای پرانتزی معمولا به عنوان آخرین گزینه درمانی این اختلال ارتوپدی و در موارد شدید پرانتزی بودن پاها بکار می‌رود. به طور معمول، درمان پا پرانتزی بدون جراحی در اولویت است زیرا عمل جراحی، ریسک‌ها و عوارض خاص خودش را دارد. در مواردی که پزشک تشخیص دهد درمان پرانتزی شدن پا در بزرگسالان، نوجوانان یا حتی کودکان با روش‌های غیر تهاجمی امکان پذیر نیست، استئوتومی (جدیدترین روش جراحی پای پرانتزی) را توصیه خواهد کرد. استئوتومی، انواع مختلفی دارد که همه آنها شامل بریدن و تغییر شکل استخوان (استئوتومی) هستند که می‌تواند در استخوان ساق پا، استخوان ران یا هر دو انجام شود.
جمع بندی
درمان پاهای پرانتزی بزرگسالان معمولا پیچیده‌تر و طولانی‌تر از درمان زانوی پرانتزی در نوجوانان و کودکان است. درمان پرانتزی پا در بزرگسالان می‌تواند از طریق فیزیوتراپی، اصلاح سبک زندگی، استفاده از کفش مخصوص و در موارد شدید، عمل جراحی انجام شود. درمان پای پرانتزی در بزرگسالان با فیزیوتراپی در اغلب موارد در کنار سایر درمان‌ها یا پس از جراحی توصیه میشود؛ زیرا رشد استخوان‌ها در سنین بزرگسالی به پایان رسیده است و تغییر شکل و وضعیت آنها به مراتب دشوارتر است. در برخی موارد نیز ممکن است درمان پای پرانتزی بدون جراحی در بزرگسالان امکان پذیر نباشد. در هر صورت، فیزیوتراپی پای پرانتزی (به عنوان یک درمان واحد یا در ترکیب با سایر گزینه‌های درمانی) یک روش فوق العاده موثر برای رفع این اختلال ارتوپدی محسوب میشود.
