برخی از افراد به دلایل مختلفی نمی‌توانند غذا بخورند یا مایعات بنوشند. عضلات مخصوص بلع در بدن این افراد به درستی کار نمی‌کند و حتی ممکن است در زمان غذا خوردن یا نوشیدن مایعات دچار خفگی شوند. این افراد دچار دیسفاژی یا اختلال بلع شده اند. این مشکل به دلایل مختلفی رخ می‌دهد؛ اما روش‌های درمانی متفاوتی هم برای آن وجود دارد. در این مقاله می‌خواهیم به بررسی دیسفاژی، دلایل بروز آن و روش‌های درمان این بیماری بپردازیم. با ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.
دیسفاژی چیست؟
دیسفاژی اصطلاح پزشکی برای مشکل در بلع است. هنگام قورت دادن، بسیاری از عضلات و اعصاب با هم کار می‌کنند تا غذا یا نوشیدنی را از دهان به معده منتقل کنند. هنگامی که مشکلی در نحوه عملکرد این بخشها به وجود آید، بلع ممکن است ناراحت‌کننده یا کند شود. وقتی که سعی می‌کنید آب، غذا یا حتی بزاق خود را ببلعید، ممکن است سرفه کنید یا احساس خفگی داشته باشید.
گاهی دیسفاژی نشانه یک چیز جدی است. این مشکل یک علامت رایج پس از سکته مغزی است. دیسفاژی درمان نشده می‌تواند خطراتی مانند ورود غذا یا مایعات را به راه هوایی شما (آسپیراسیون) به همراه داشته باشد. این مسئله می‌تواند منجر به عفونت ریه یا ذات‌الریه شود.
انواع دیسفاژی
دیسفاژی را می‌توان بر اساس محل مشکل به سه نوع تقسیم کرد. فرض کنید فرایند بلع سفری است که در آن غذاها و مایعات به معده شما می‌روند. سه ایستگاه اصلی در طول مسیر وجود دارد: دهان (حفره دهان)، گلو (حنجره) و لوله غذایی که به معده شما وصل می‌شود (مری).
مشکلات در هر یک از این ایستگاههای توقف کلیدی می‌تواند باعث کندی سرعت شود و بلع را دشوار یا غیرممکن کند. در ادامه انواع دیسفاژی را بررسی می‌کنیم.
- دیسفاژی دهان: در این نوع، مشکل در دهان شماست. فک، دندان‌ها و زبان شما با هم کار می‌کنند تا هنگام جویدن غذا را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کنند. غدد بزاقی شما آب دهان تولید می‌کنند که غذا را نرم می‌کند تا به راحتی از هم جدا شود.
- دیسفاژی اوروفارنکس: در این نوع مشکل در گلو شماست. بعد از اینکه دهان غذا را آماده کرد، زبان شما آن را به پشت گلو می‌فشارد. جعبه صدای شما (حنجره) بسته می‌شود تا از لغزش غذا یا مایعات به داخل راه هوایی (نای) در مسیر رسیدن به مری جلوگیری کند. دیسفاژی اوروفارنکس به نام دیسفاژی انتقالی نیز شناخته می‌شود. در این نوع مشکلات شامل انتقال غذا از دهان به گلو می‌شود.
- دیسفاژی مری: در این نوع مشکل در مری شماست. مری شما غذا یا مایع را با حرکتی موج مانند (پریستالسیس) به سمت پایین فشار می‌دهد تا زمانی که به معده شما برسد.
در صورتی که هر کدام از این بخشها به درستی کار نکنند، بلعیدن دشوار و حتی غیرممکن می‌گردد.
علائم اختلال بلع عصبی
دیسفاژی علائم مختلفی دارد، از جمله:
- احساس درد در زمان بلعیدن
- عدم توانایی قورت دادن
- احساس گیرکردن غذا در گلو یا سینه یا پشت استخوان سینه.
- آبریزش دهان
- گرفتگی صدا
- برگشت غذا که به آن نارسایی گفته می‌شود
- سوزش مکرر سر دل
- برگشت غذا یا اسید معده به گلو
- کاهش وزن
- سرفه یا احساس حالت تهوع در زمان بلعیدن
چه عواملی موجب تشدید دیسفاژی می‌شوند؟
عوامل زیر می‌توانند بر ایجاد دیسفاژی تأثیر بگذارند:
- بالا رفتن سن: افراد مسن بیشتر در معرض خطر مشکلات بلع قرار دارند. این مسئله ممکن است به دلیل پیری و ساییدگی طبیعی مری و همچنین شرایطی همچون سکته مغزی یا بیماری پارکینسون رخ بدهد.
- مشکلات مربوط به سلامتی: افراد مبتلا به برخی اختلالات عصبی یا سیستم عصبی بیشتر در بلع مشکل دارند.
عوارض مشکل بلع
اختلال بلع می‌تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:
- سوء تغذیه، کاهش وزن و کم آبی بدن: دیسفاژی می‌تواند دریافت غذا و مایعات کافی را دشوار کند.
- پنومونی آسپیراسیون: ورود غذا یا مایعات به راه هوایی در حین تلاش برای بلع می‌تواند باعث ذات‌الریه آسپیراسیون در نتیجه ورود باکتری به ریه‌ها توسط غذا شود.
- خفگی: غذای گیر کرده در گلو می‌تواند باعث خفگی شود. اگر غذا به طور کامل راه هوایی را مسدود کند و کسی نتواند با مانور هایملیش غذا را خارج کند، ممکن است فرد جان خود را از دست بدهد.
مقاله فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل از دست ندهید.
علت مشکل در بلع چیست؟
دیسفاژی به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. هر یک از انواع دیسفاژی خود علل متفاوتی دارند. همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم، یکی از انواع اختلال بلع، دیسفاژی مری است. دیسفاژی مری به احساس چسبیدن یا گیرکردن غذا در قاعده گلو یا قفسه سینه پس از شروع بلع اشاره دارد. برخی از علل دیسفاژی مری عبارت‌اند از:
- آشالازی: آشالازی وضعیتی است که منجر به بروز اختلال در بلع می‌شود. اعصاب یا ماهیچه‌های آسیب دیده، فشار دادن غذا و مایعات به معده را برای مری سخت می‌کنند. آشالازی به مرور زمان بدتر می‌شود.
- اسپاسم مری: این عارضه باعث انقباضات پرفشار و ناهماهنگ مری، معمولاً پس از بلع می‌شود. اسپاسم مری بر عضلات غیرارادی دیواره‌های مری تحتانی تأثیر می‌گذارد.
- باریک شدن مری: مری باریک که به عنوان تنگی مری نیز شناخته می‌شود، نمی‌تواند تکه‌های بزرگ غذا را به معده انتقال دهد. تومورها یا بافت اسکار که اغلب به دلیل بیماری ریفلاکس معده (GERD) ایجاد می‌شوند، می‌توانند باعث باریک شدن شوند.
- تومورهای مری. با وجود تومورهای مری، مشکل در بلع به تدریج بدتر می‌شود. تومورهای در حال رشد به تدریج مری را باریک می‌کنند.
- اجسام خارجی: گاهی اوقات غذا یا جسم دیگری می‌تواند تا حدی گلو یا مری را مسدود کند. افراد مسنی که دارای دندان مصنوعی هستند و افرادی که در جویدن غذای خود مشکل دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر گیرکردن یک تکه غذا در گلو یا مری باشند.
- GERD: بازگشت اسید معده به مری می‌تواند به بافت‌های مری آسیب برساند. این مشکل می‌تواند منجر به اسپاسم یا زخم و باریک شدن قسمت تحتانی مری شود.
- ازوفاژیت ائوزینوفیلیک: ازوفاژیت ائوزینوفیلیک یک بیماری سیستم ایمنی است. زمانی ایجاد می‌شود که گلبول‌های سفید خون، به نام ائوزینوفیل، در مری جمع شوند.
- اسکلرودرمی: اسکلرودرمی باعث ایجاد بافت اسکار مانند و در نتیجه سفت شدن این بافت‌ها می‌شود. این مشکل می‌تواند بخش تحتانی مری را ضعیف کند. در نتیجه اسید به مری برگشته و باعث سوزش مکرر سر دل شود.
- پرتودرمانی: گاهی پرتودرمانی سرطان می‌تواند منجر به التهاب و زخم شدن مری شود.
گاهی ماهیچه‌های گلو ضعیف می‌شوند و در حین بلع، غذا از دهان به داخل گلو یا مری حرکت می‌کند. ممکن است فرد در هنگام تلاش برای قورت دادن احساس خفگی یا سرفه کند یا حتی حالت تهوع به او دست دهد. همچنین ممکن است احساس کند غذا یا مایعات از نای پایین می‌رود یا از بینی بالا می‌آید. این مسئله می‌تواند منجر به ذات‌الریه شود. علل بروز این مشکل عبارت‌اند از:
اختلالات عصبی: برخی از اختلالات مانند ام اس، دیستروفی عضلانی (گروهی از بیماری‌های ارثی که باعث ضعیف شدن عضلات در طول زمان می‌شوند) و بیماری پارکینسون، می‌توانند باعث دیسفاژی شوند.
- آسیب عصبی: آسیب عصبی ناگهانی، مانند سکته مغزی یا آسیب مغزی یا نخاعی، می‌تواند بر توانایی بلع تأثیر بگذارد.
- دیورتیکول حلقی مری که با نام دیورتیکول زنکر نیز شناخته می‌شود: کیسه کوچکی که به عنوان دیورتیکول شناخته می‌شود، ذرات غذا را در گلو، اغلب درست بالای مری، تشکیل و جمع می‌کند. همین مسئله منجر به مشکل در بلع، ایجاد صدای غرغر، بوی بد دهان، و ترشحات گلو یا سرفه می‌شود.
- سرطان: برخی از سرطان‌ها و برخی درمان‌های سرطان، مانند استفاده از اشعه، می‌توانند باعث اختلال در بلع شوند.
دیگر دلایل بروز دیسفاژی عبارت‌اند از:
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS): وضعیتی که اعصاب کنترل‌کننده عضلات فرد را ضعیف می‌کند.
- فلج مغزی: یک اختلال رشدی که حرکت و هماهنگی عضلات را سخت می‌کند.
- زوال عقل: یک حالت روانی مرتبط با بیماری‌های مختلف که شامل مشکل در تفکر و هماهنگی حرکتی می‌شود.
- آلزایمر: نوعی زوال عقل است که موجب کاهش توانایی فرد در به یاد آوردن چیزها، صحبت کردن، انجام کارهای روزمره و… می‌شود.
نحوه درمان اختلال بلع
برای درمان اختلال بلع باید علت ایجاد آن و شدت آن را بررسی کرد. درمان اختلال بلع کودکان و بزرگسالان به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. در ادامه روش‌های درمانی دیسفاژی را میآوریم:
- دارودرمانی: پزشک ممکن است داروهای ضدمیکروبی را برای درمان عفونت‌هایی که باعث دیسفاژی شده‌اند، تجویز کند. معمولاً این داروها برای کنترل رفلاکس اسید معده نیز کاربرد دارند.
- تغییر سبک زندگی: ممکن است پزشک به فرد توصیه کند رژیم و عادات غذایی خود را تغییر دهد. گاهی نیاز است فرد غذاهای نرم‌تری را در رژیم خود قرار دهد که جویدن آنها راحت‌تر است. همچنین از خوردن غذاهای خیلی گرم یا خیلی سرد خودداری کند.
- لوله تغذیه: اگر فرد به اندازه کافی غذا نمی‌خورد و در حین غذا خوردن دچار خفگی می‌شود، ممکن است نیاز باشد با لوله مخصوص تغذیه شود. یک لوله تغذیه مواد مغذی را مستقیماً به روده یا معده فرد میرساند.
- تزریق بوتاکس: بوتاکس به عضله انتهای مری تزریق می‌شود. این کار موجب آرام شدن این عضله می‌گردد و بلع را در آشالازی بهبود میبخشد. این روش نسبت به جراحی کمتر تهاجمی است و ممکن است نیاز به تزریق مجدد وجود داشته باشد.
- عمل جراحی: برای درمان تومور مری، آشالازی یا دیورتیکول حلقی مری عمل جراحی توصیه می‌شود. گاهی باید مسیر مری پاکسازی شود. همچنین می‌توان با جراحی سرطان مری را نیز درمان کرد.
- فیزیوتراپی و گفتاردرمانی: یکی از روش‌های درمان اختلال بلع کودکان و بزرگسالان، فیزیوتراپی و گفتاردرمانی است. در این روش تمریناتی برای تقویت عضلات بلع به فرد آموزش داده می‌شود. همچنین گفتار درمانگر به فرد آموزش می‌دهد نحوه غذا خوردن و آشامیدن خود را تغییر دهد. به عنوان مثال، فرد چگونه غذا را به طور کامل بجود. ممکن است لازم باشد فرد پودر غلیظ‌کننده خاصی را به نوشیدنی‌های خود اضافه کند؛ زیرا قورت دادن مایعات آبکی دشوار است. نکته مهمی که در بلع درمانی با این روش وجود دارد این است که درمانگر به فرد آموزش می‌دهد که در صورت گیر کردن غذا یا مایعات چگونه گلوی خود را پاک کند.
برخی تمرینات فیزیوتراپی دیسفاژی شامل هماهنگ کردن ماهیچه‌های بلع یا تحریک مجدد اعصابی می‌شود که رفلکس بلع را تحریک می‌کنند. اگر اختلال بلع ناشی از مشکلات عصبی مانند بیماری آلزایمر یا پارکینسون باشد، ورزش‌ها و تکنیک‌های بلع می‌توانند کمککننده باشند.
همچنین برای آشنایی بیشتر با فیزیوتراپی و تمرینات خانگی آن می توانید مقاله فیزیوتراپی در منزل را مطالعه نمایید.
دیسفاژی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص اختلال در بلع پزشک در ابتلا در مورد علائم می‌پرسد. یک معاینه فیزیکی انجام می‌شود. همچنین ممکن است برای بررسی دقیق‌تر به یک یا چند آزمایش ساختارهای سر و گردن نیاز باشد. آزمایشها معمولاً شامل موارد زیر می‌شود و پزشک تشخیص می‌دهد که کدام موارد را برای تشخیص باید انجام دهید:
- اسوفاگرام یا تست بلع باریم: برای انجام این تست رادیولوژیست به فرد محلول باریم می‌دهد که موجب می‌شود گلو و مری به وضوح در عکس‌برداری اشعه ایکس نشان داده شوند. ویدئوی اشعه ایکس نحوه عملکرد مری فرد را در حین بلع نشان می‌دهد.
- ازوفاگودئودنوسکوپی (EGD) یا آندوسکوپی فوقانی: برای اجرای این آزمایش یک متخصص گوارش یک اسکوپ را در گلوی فرد قرار می‌دهد که از گلو، مری و معده عکس میگیرد. این تصویر مشکلات احتمالی مانند باریک شدن، تومور و… را نمایش می‌دهد.
- لارنگوسکوپی: در این آزمایش یک اسکوپ کوچک را از طریق بینی وارد می‌کنند. با این اسکوپ گلو و حنجره فرد را بررسی می‌کنند.
- ارزیابی فیبر نوری آندوسکوپی بلع (FEES): در این آزمایش از یک دوربین کوچک استفاده می‌شود. با این دوربین جعبه صدا و بالای مری فرد را مشاهده می‌کنند. پس از قرار دادن دوربین، مایعات و مواد غذایی حاوی رنگ مخصوص را به فرد می‌دهند تا با دوربین روند بلع را مشاهده کنند، این که غذا وارد راه هوایی می‌شود یا خیر.
- مانومتری مری: متخصص گوارش لولهای را از بینی به معده فرد منتقل می‌کند. وقتی لوله در جای خود قرار گرفت، از فرد می‌خواهند که آب بنوشد. این لوله به یک ضبط‌کننده فشار متصل می‌شود که هنگام قورت دادن مایع، انقباضات مری بیمار را اندازه‌گیری می‌کند.
پیشنهاد می دهیم با حرکات فیزیوتراپی برای درمان درد سیاتیک بیشتر آشنا شوید.
سخن نهایی
در این مقاله به بررسی دیسفاژی یا اختلال بلع پرداختیم. این مشکل موجب می‌شود تا فرد نتواند غذا بخورد یا مایعات بنوشد. این بیماری به دلایل مختلفی رخ می‌دهد و روش‌های درمانی گوناگونی برای آن وجود دارد. پزشک بیمار با توجه به عوامل مختلف روش درمانی را انتخاب می‌کند و معمولاً از چند روش برای درمان اختلال بلع استفاده می‌شود.
بزرگ‌ترین مسئولیت ما در تیم پویای توان هاب مراقبت از سلامت جامعه توان‌خواهان است. ما در خانواده توان هاب تنها یک هدف داریم و آن اینکه کلیه خدمات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپدی را به‌صورت تخصصی در منزل شما عزیزان ارائه دهیم. در راستای تحقق این هدف، مشاوره تخصصی توان هاب برای شما عزیزان رایگان است و با ثبت درخواست تماس، کارشناسان ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما تماس می‌گیرند و به‌محض شروع درمان، درمانگران ما با کلیه تجهیزات لازم در منزل شما حضور پیدا خواهند کرد.
