توانبخشی شناختی فرایند یادگیری مجدد مهارت های شناختی است. درمان توانبخشی شناختی (CRT) به گروهی از روشهای درمانی گفته می شود که هدف آنها بازیابی عملکرد شناختی پس از آسیب مغزی است. CRT انواع مختلفی دارد. CRT نوع خاصی از درمان نیست. بلکه به گروهی از درمان ها اشاره دارد که متخصصان پزشکی ممکن است برای بهبود و بازیابی عملکرد شناختی در افرادی که از آسیب مغزی (TBI)، سکته مغزی و سایر موارد پزشکی آسیب دیده اند، استفاده کنند.
درمان توانبخشی شناختی چیست؟
هر درمانی که با هدف توانبخشی عملکرد شناختی انجام شود، نوعی CRT است. از این نظر، CRT یک رویکرد واحد و متناسب برای همه موارد نیست. بسیاری از متخصصان مختلف ممکن است از این نوع درمان استفاده کنند، از جمله روان درمانگران، گفتاردرمانگران (SLP)، فیزیوتراپیست ها، پزشکان نوروفیدبک و کاردرمانگران.
دو رویکرد متفاوت برای توانبخشی شناختی وجود دارد: بازیابی و جبرانی.
توانبخشی شناختی بازیابی
متخصصان بهداشت از CRT بازیابی برای بهبود عملکرد شناختی با بازگرداندن یا تقویت عملکردهایی که فرد از دست داده است یا به نظر می رسد چالش برانگیز باشند، استفاده می کنند.
به عنوان مثال، ممکن است فردی برای بهبود حافظه خود آزمایشات حافظه را به طور فزاینده ای انجام دهد یا برای بهبود دامنه توجه خود آموزش ببیند.
CRT بازیابی به فرد کمک می کند مهارت های خود را تمرین کند تا بتواند آنها را بهبود ببخشد. این ایده بر اساس نوروپلاستی می باشد که نشان می دهد مغز می تواند با تمرین تغییر کند. مغز فرد می تواند به دلیل استفاده مکرر، اتصالات جدیدی ایجاد کند تا در اطراف محدوده آسیب دیده کار کند یا اتصالات موجود را تقویت کند.
توانبخشی شناختی جبرانی
CRT جبرانی به فرد کمک می کند تا در اطراف محدوده آسیب خود کار کند.
گاهی اوقات، این یک استراتژی موقتی است، مانند زمانی که شخصی هنگام ایجاد مهارت های جدید از وسایل کمکی استفاده می کند.
CRT جبرانی همچنین می تواند یک استراتژی بلند مدت باشد که امکان بازیابی کامل عملکرد یک شخص وجود ندارد.
برخی از نمونه های CRT جبرانی شامل استفاده از موارد زیر است:
- دستگاه های گفتاری کمکی برای شخصی که نقص گفتاری دارد.
- تقویم ها و ابزارهای حافظه برای افرادی که با عملکرد اجرایی مشکل دارند.
- زنگ هشدار برای جلب توجه شخص در زمینه های خاص.
درمان توانبخشی شناختی چگونه کار می کند؟
CRT هر درمانی است که متخصصان برای کمک به بهبود کیفیت زندگی پس از آسیب مغزی طراحی کرده اند. هیچ رویکرد واحدی برای CRT وجود ندارد. در عوض، معمولاً چندین متخصص با هم همکاری می کنند تا یک برنامه جامع برای بازیابی هرچه بیشتر عملکرد ایجاد کنند.
در برخی موارد، هدف این است که عملکرد مغز بازیابی شود یا مغز دوباره سیم کشی شود(مسیرهای عصبی جدید)، برای اینکار به عضو آسیب دیده کمک می شود تا در اطراف محدوده آسیب کار کند.
به عنوان مثال، گفتاردرمانگر ممکن است به فرد در تمرین گفتن کلمات آشنا کمک کند، یا فیزیوتراپ به فرد در تمرین حرکات چالش برانگیز کمک کند تا مغز آنها بتواند هماهنگی موثرتر این حرکات را بیاموزد.
از آنجا که بازیابی عملکرد مغز همیشه ممکن نیست، CRT شامل کمک به فرد در یادگیری ابزارهای مقابله ای مانند استفاده از دستگاه های کمکی برای کمک به آنها در برقراری ارتباط یا حرکت راحت تر نیز می شود.
انواع روش های توانبخشی شناختی
هر درمانی که هدف آن بهبود عملکرد شناختی بدنبال آسیب به مغز باشد نوعی CRT است، بنابراین این روش درمانی به اشکال مختلف وجود دارد. برخی از نمونه های CRT عبارتند از:
نوروفیدبک
این مداخله از اسکن امواج مغزی برای ارائه بازخورد مغز در زمان واقعی استفاده می کند. متخصصان اغلب بر اساس این اسکن ها فعالیت های خاصی را توصیه می کنند.
آموزش پردازش توجه (APT)
هدف این درمان بهبود پنج حوزه مختلف توجه است: متمرکز، انتخابی، پایدار، متناوب و تقسیم شده. APT به تدریج از وظایف چالش برانگیزتری برای کمک به فرد در بهبود توجه خود استفاده می کند.
یادگیری به کمک رایانه
یادگیری به کمک رایانه نوع خاصی از CRT نیست، اما می تواند توانایی های مختلفی را هدف قرار دهد. به عنوان مثال، بازی های رایانه ای و حافظه رایانه ممکن است به فرد در بازیابی توجه و حافظه کمک کنند.
دستگاه های کمکی
دستگاه های کمکی مختلف می توانند مهارت های از دست رفته را جبران کنند. به عنوان مثال، فرد مبتلا به آفازی ناشی از سکته مغزی ممکن است از یک صفحه ارتباطی برای به اشتراک گذاشتن افکار و نیازهای خود استفاده کند.
ارزیابی و تشخیص
تشخیص علت صدمات مغزی زمانی دشوار است که علت آسیب به سرعت مشخص نشود. پزشک ممکن است برای رد سایر دلایل، آزمایش شناختی، اسکن مغز یا آزمایش خون را توصیه کند. در بسیاری از موارد، علت مشکل واضح است، مانند زمانی که فرد دچار مشکلات شناختی ناشی از سقوط یا سکته مغزی می شود.
برای ارزیابی اثربخشی توانبخشی شناختی، تیم درمانی فرد ممکن است ارزیابی های مداوم مانند آزمایشات عصب شناختی را انجام دهد.
چشم انداز کلی
عوامل مختلفی ایجاد چشم انداز برای همه افرادی که تحت توانبخشی شناختی هستند را دشوار می کند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- توانبخشی شناختی انواع مختلفی دارد که ممکن است بعضی از آنها از سایرین موثرتر باشند.
- شرایطی که یک فرد دارد ممکن است بر چشم انداز وی تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، زوال عقل هیچ درمانی ندارد، اما افراد اغلب از سکته مغزی بهبود می یابند.
- اثربخشی می تواند ذهنی باشد. فردی که از سکته مغزی بهبود می یابد ممکن است در اندازه گیری توجه یا حافظه پیشرفت قابل توجهی داشته باشد اما به همان اندازه که می خواهد در گفتار پیشرفت نکند.
- تعیین اثربخشی توانبخشی شناختی دشوار است زیرا مقایسه بهبودی فرد با و بدون توانبخشی شناختی امکان پذیر نیست.
با این حال، اکثر مطالعات بر روی انواع توانبخشی شناختی نشان می دهد که این روش مؤثر است.
