ضایعه نخاعی چیست؟
ضایعه نخاعی همان آسیب به طناب نخاعی است. ضایعه نخاعی یکی از جدی ترین انواع آسیب جسمی است که تاثیری ماندگار و قابل توجه بر اکثر جنبه های زندگی دارد.
طناب نخاعی رشته در هم تنیده ای از اعصاب و بافت های دیگر می باشد که درون مهره های ستون فقرات قرار داشته و توسط آن ها محافظت می شود. مهره ها استخوان هایی هستند که روی یکدیگر چیده شده و با هم ستون فقرات را تشکیل می دهند. ستون فقرات حاوی اعصاب زیادی بوده و از زیر سر تا پایین ترین نقطه کمر نزدیک به باسن ادامه می یابد.
طناب نخاعی مسئول ارسال پیام ها از مغز به همه قسمت های دیگر بدن بوده و همچنین پیام هایی را نیز از اندام ها به مغز ارسال می کند. به واسطه این پیام هاست که ما می توانیم درد را حس کرده و یا اندام های خودمان را حرکت دهیم.
اگر طناب نخاعی آسیبی را متحمل شود، همه و یا برخی از این پیام های عصبی نمی توانند مسیر خود را در طول نخاع طی کنند. در نتیجه، در نواحی زیر سطح آسیب دیده تمامی تواناییِ حس و حرکت از بین می رود. ضایعه نخاعی که در نواحی نزدیک تر به گردن رخ داده باشد نسبت به ضایعه رخ داده در نزدیکی نواحی پایینی طناب نخاعی، اغلب سبب فلجیِ بخش وسیع تری از بدن می گردد.
ضایعه نخاعی اغلب چگونه رخ می دهند؟
آسیب های وارده به طناب نخاعی اغلب در اثر تصادفی غیرقابل پیش بینی و دردناک رخ می دهند. مواردی که در ادامه خواهند آمد می توانند منجر به آسیب نخاع شوند:
- درگیری های مسلحانه و یا با چاقو
- شیرجه در آب های کم عمق و برخورد به کف
- آسیب های منتج از حادثه رانندگی؛ مخصوصاً آسیب به صورت، سر، گردن، کمر و یا نواحی سینه ای
- سقوط از ارتفاع
- آسیب به سر و یا نخاع در حوادث ورزشی
- برق گرفتگی
- چرخش شدید نواحی میانی تنه
علائم ضایعه نخاعی
توانایی شما در کنترل اندام پس از آسیب نخاعی به دو عامل بستگی دارد: محل آسیب در امتداد نخاع و شدت آسیب نخاع.
پایین ترین قسمت طبیعی نخاع به عنوان سطح عصبی آسیب دیدگی شما نامیده می شود. شدت آسیب اغلب به صورت یکی از موارد زیر طبقه بندی می شود:
- کامل:اگر تمام احساس (حسی) و توانایی کنترل حرکت (عملکرد حرکتی) در قسمت های پایین تر از محل آسیب نخاعی از بین برود، آسیب شما “کامل” نامیده می شود.
- ناقص: اگر عملکرد حرکتی یا حسی در زیر ناحیه آسیب دیده داشته باشید، آسیب شما ناقص نامیده می شود. درجات مختلف آسیب ناقص وجود دارد.
علاوه بر این، ممکن است که فلج ناشی از ضایعه نخاعی به دو صورت زیر باشد:
- درگیری چهار اندام: یعنی دست ها و پاها تحت تأثیر آسیب ناشی از ضایعه نخاعی قرار می گیرند.
- درگیری دو اندام: در این حالت پاها تحت تأثیر آسیب ناشی از ضایعه نخاعی قرار می گیرند.
تیم مراقبت های پزشکی شما یک سری آزمایشات را برای تعیین سطح عصبی و میزان آسیب شما انجام می دهد.
ضایعه نخاعی از هر نوع ممکن است منجر به یک یا چند مورد از علائم و نشانه های زیر شود:
- از دست دادن حرکت
- از دست دادن یا تغییر احساس، از جمله توانایی احساس گرما، سرما و لمس
- از دست دادن کنترل روده یا مثانه
- تغییر در عملکرد جنسی، حساسیت جنسی و باروری
- درد یا احساس سوزش شدید ناشی از آسیب به رشته های عصبی نخاع
- مشکل در تنفس، سرفه یا پاکسازی ترشحات از ریه ها
علائم و نشانه های اضطراری
علائم اضطراری و علائم ضایعه نخاعی پس از وقوع حادثه به این صورت می باشند که:
- کمردرد یا فشار شدید در گردن، سر یا کمر
- ضعف، عدم هماهنگی یا فلج در هر قسمت از بدن
- بی حسّی و یا گزگز شدن در اندام ها
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده
- مشکل در تعادل و راه رفتن
- اختلال در تنفس
- وضعیت دهی غیرطبیعی سر
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
هر کسی که ضربه قابل توجهی به سر یا گردن خود را تجربه کند، نیاز به ارزیابی فوری پزشکی برای احتمال ضایعه نخاعی دارد. در واقع ایمن ترین کار این است که صدمه ناشی از ضربه را ضایعه نخاعی در نظر بگیریم تا زمانی که خلاف آن ثابت شود.
- آسیب جدی به ستون فقرات همیشه بلافاصله مشخص نیست. اگر تشخیص داده نشود، ممکن است آسیب شدیدتری ایجاد شود.
- بی حسی یا فلج ممکن است بلافاصله اتفاق بیفتد یا به تدریج با خونریزی یا تورم در نخاع یا اطراف آن رخ دهد.
- زمان بین آسیب و درمان می تواند در تعیین میزان و شدت عوارض و میزان احتمالی بهبودی پیش بینی شده بسیار حیاتی باشد.
اگر کسی مشکوک به ضایعه نخاعی بود چکار کنم؟
اگر احتمال می دهید که خود و یا فردی دیگر دچار آسیب نخاعی شده است، موارد زیر را انجام دهید:
- بلافاصله با 115 تماس بگیرید. هر چه کمک های پزشکی سریع تر به بیمار برسد بهتر است.
- هرگز بیمار را از جای خود تکان ندهید و یا آن ها را مشوّش نسازید مگر آن که شرایط ضروری باشد. این موارد شامل وضعیت دهیِ مجدد سر فرد و یا تلاش برای برداشتن کلاه ایمنی از سرش می باشد.
- حتی اگر فرد احساس کرد می تواند بلند شده و راه برود، او را تشویق کنید تا هر قدر که می تواند آرام و ساکن باقی بماند.
- اگر فرد نفس نمی کشد احیای قلبی را شروع کنید. در حین انجام این کار سر فرد را به عقب نبرید و به جای آن فک را به جلو بیاورید.
هنگامی که فرد به بیمارستان رسید، پزشکان آزمایش های کامل نورولوژیک و جسمی را انجام می دهند. این امر به تشخیص وجود و یا عدم وجود آسیب نخاعی کمک کرده و یا در صورت وجود آسیب، محلّ آن را مشخص می کند.
ابزار تشخیصی که ممکن است پزشکان از آن استفاده کنند شامل موارد زیر می باشد:
- سی تی اسکن
- اِم آر آی
- عکسبرداری اشعه ایکس از ستون فقرات
- آزمون سرعت فراخواندن؛ که سرعت انتقال پیام های عصبی از نخاع به مغز را اندازه گیری می کند
چگونه می توانم از آسیب به طناب نخاعی جلوگیری کنم؟
از آن جا که آسیب های نخاعی اغلب در اثر حوادث غیرمترقبه پیش می آیند، بهترین کاری که می توانید بکنید این است که خطرات را کاهش دهید. برخی از کارهایی که خطرات را کاهش می دهند عبارتند از:
- رانندگی ایمن: تصادفات اتومبیل یکی از مهمترین دلایل صدمات نخاعی است. هر زمان که رانندگی می کنید یا سوار ماشین می شوید کمربند ایمنی ببندید.
اطمینان حاصل کنید که کودکان شما از کمربند ایمنی استفاده می کنند یا از صندلی ایمنی کودک مناسب سن و وزن استفاده می کنند. برای محافظت از آنها در برابر صدمات کیسه هوا، کودکان زیر 12 سال همیشه باید روی صندلی عقب سوار شوند.
در حالت مستی یا تحت تأثیر مواد مخدر رانندگی نکنید. با راننده ای که مشروبات الکلی مصرف کرده است، سوار نشوید. - قبل از شیرجه زدن عمق آب را بررسی کنید: هرگز داخل آب شیرجه نزنید مگر آن که قبلاً آن را امتحان کرده و از عمیق و بدون صخره بودن آن اطمینان داشته باشید.
- جلوگیری از سقوط:نرده ها را در راه پله ها اضافه کنید.تشک های بدون لغزش را روی کف کاشی و وان یا دوش قرار دهید. برای پنجره ها از محافظ مناسب استفاده کنید.
- در هنگام ورزش احتیاط کنید: در حین ورزش لباس های محافظ مخصوص و مناسب را بر تن کنید.
چشم انداز بلند مدّت این بیماری چگونه خواهد بود؟
هر چند اثرات بالقوّه و حادّ این حادثه باقی خواهد ماند اما برخی از افراد زندگی فعال و کاملی را پس از ضایعه نخاعیِ خود دارند. تعداد بسیار زیادی از افراد مبتلا به استفاده از وسایل کمکی مانند واکر یا ویلچر نیاز خواهند داشت تا بتوانند بر ناتوانی در تحرک و یا گاهی فلجِ از گردن به پایینِ خود فائق بیایند.
ممکن است در انجام امور روزانه خود به کمک احتیاج داشته باشید و بیاموزید که چگونه کارها را به شیوه ای متفاوت انجام دهید. زخم بستر و عفونت مجاری ادراری از عوارض شایع این بیماری هستند. همچنین باید این انتظار را نیز داشته باشید که به خاطر آسیبی که به نخاع تان وارد شده است، تحت مداخلات فشرده توانبخشی قرار گیرید.
