فیزیوتراپی تنفسی نقش مهمی در مدیریت مسائل مربوط به سلامت ریه دارد. فیزیوتراپی ریه بر درمان طیف وسیعی از شرایط، از بیماری های مزمن تنفسی گرفته تا عوارض پس از جراحی یا تروما تمرکز می‌کند. تحقیقات انجام شده در سال‌های اخیر، اهمیت فیزیوتراپی تنفسی را بیشتر از قبل آشکار کرده است. مطالعات، اثربخشی تمرینات تنفسی شخصی و استفاده از دستگاه فیزیوتراپی ریه را در بهبود عملکرد ریه به ویژه پس از جراحی نشان داده است. در مطلب امروز به ارائه تمام اطلاعات ضروری در مورد فیزیوتراپی تنفسی و نقش آن در سلامت ریه می‌پردازیم.
فیزیوتراپی تنفسی چیست؟
فیزیوتراپی تنفسی، یک شاخه اصلی در حرفه فیزیوتراپی است و نقش کلیدی در مدیریت و درمان بیماران مبتلا به بیماری‌های تنفسی ایفا می‌کند. فیزیوتراپی تنفسی، نوعی فیزیوتراپی است که برای ارزیابی و درمان اختلالات سیستم تنفسی طراحی شده است. اکثر روش‌های فیزیوتراپی تنفسی از تعدادی تکنیک پاکسازی قفسه سینه همراه با دستگاه‌های خاص استفاده می‌کنند و یکسری تمرینات فیزیوتراپی را به بیماران آموزش می‌دهند تا توانایی عملکردی ریه‌ها را به حداکثر برسانند. هدف فیزیوتراپی تنفسی، باز کردن راه‌های هوایی بیمار و کمک به بازگشت او به فعالیت بدنی و کارهای فیزیکی معمول است. فیزیوتراپیست‌های متخصص در مراقبت‌های تنفسی در محیط‌های مختلفی از جمله بخش‌های مراقبت ویژه (ICU)، بخش‌های مختلف بیمارستانی، کلینیک‌ها و … فعالیت می‌کنند.
ضایعه نخاعی چیست؟ برای اطلاعات بیشتر مقاله مورد نظر را مطالعه نمایید.
فیزیوتراپی تنفسی در چه مواردی به کار می‌رود؟
فیزیوتراپی ریه برای بیماری‌ها و شرایط سلامتی که بر سیستم تنفسی تأثیر می‌گذارند، توصیه می‌شود. به عنوان مثال:
- برونشیت مزمن
- آمفیزم
- فیبروز سیستیک
- فیبروز ریوی
- کووید طولانی
- سرطان ریه
- تنفس ناکارآمد
- آسم
- بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
- ذات الریه
- استنشاق اجسام خارجی
- بیماری‌های عصبی عضلانی
- صدمات دنده
فیزیو تراپی ریه همچنین برای توانبخشی پس از اعمال جراحی پیچیده مانند پیوند ریه، قلب و کبد یا سایر عمل‌های قفسه سینه مفید است. لازم به ذکر است که فیزیوتراپی تنفسی جایگزین درمان پزشکی نیست، بلکه با هدف تکمیل و موثرتر کردن آن انجام می‌شود.
فیزیوتراپی فک چیست؟ برای آشنایی با آن می توانید مقاله فیزیوتراپی فک در منزل را مطالعه نمایید.
اهمیت فیزیوتراپی تنفسی
شاید کلمه «مخاط» برای شما چندش آور باشد اما مخاط، نقش فوق العاده مهمی در بدن ما ایفا می‌کند. غشاهای مخاطی دهان، بینی، گلو، سینوس‌ها و ریه‌های شما را پوشانده‌اند و برای محافظت و حمایت از اندام‌های شما مخاط تولید می‌کنند. آنها باکتری‌ها و سایر ذراتی که تنفس می‌کنید را به دام می اندازند؛ ذراتی که می‌توانند شما را بیمار کنند. هنگامی که ریه‌ها به طور طبیعی کار کنند، موهای کوچک (مژگان) مخاط را به سمت بالا در مجاری هوایی حرکت می‌دهند. کارهای ساده‌ای مانند سرفه و صاف کردن گلو، مخاط را از ریه‌ها خارج می‌کند.
افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن نظیر برونشیت، پنومونی و … در حرکت دادن مخاط از طریق راه‌های هوایی به سمت بالا مشکل دارند که این امر به تجمع مخاط یا خلط منجرمی‌شود. مخاط همراه با تمام باکتری‌هایی که به دام افتاده در ریه‌ها گیر می‌کند. بدون کمک بیرونی برای حذف مخاط، خطر عفونت و التهاب قفسه سینه افزایش می‌یابد.
ریه‌های تمیز برای انتقال کارآمد اکسیژن حیاتی هستند. جمع شدن خلط در ریه‌ها می‌تواند به طور قابل توجهی مانع از این روند شود. فیزیوتراپی تنفسی در درمان شرایطی که باعث افزایش خلط یا ترشحات ریه می‌شود ضروری است. افرادی که برای انجام فیزیوتراپی تنفسی به کلینیک‌ها مراجعه می‌کنند، اغلب بیماران مبتلا به پنومونی، برونشیت، فیبروز سیستیک و سایر شرایط مشابه هستند. در موارد آسم و آمفیزم، پلاک‌های مخاطی می‌توانند راه‌های هوایی را مسدود کنند و در چنین شرایطی نقش فیزیوتراپی تنفسی را در کنترل تورم ریه و مدیریت ترشحات حیاتی‌تر خواهد بود.
تکنیک‌های فیزیوتراپی تنفسی
فیزیوتراپی تنفسی می‌تواند از طریق تکنیک‌های مختلفی که توسط یک فیزیوتراپ یا پرستار آموزش دیده انجام می‌شود، امکان پاکسازی موثر راه هوایی را فراهم کند. رایج‌ترین تکنیک‌های مورد استفاده در فیزیوتراپی ریه شامل موارد زیر هستند.
پیشنهاد می شود مقاله ورزش برای درد کتف از دست ندهید.
درناژ پوسچرال و پرکاشن (تخلیه وضعیتی و ضربه‌ای ریه)
در این روش فیزیوتراپ از نیروی جاذبه برای تخلیه مخاط از ریه‌ها استفاده می‌کند. فیزیوتراپ شما را راهنمایی می‌کند تا در یکی از موقعیت‌های متفاوتی که باعث می‌شود ریه‌های شما را به سمت پایین باشند، قرار بگیرید. سپس با کف دست به ریه‌ها ضربه می‌زند. این ضربات باعث هدایت مخاط به سمت راه‌های هوایی خواهد شد. سپس از شما خواسته می‌شود که با تمام قدرت سرفه کنید تا خلط از ریه‌ها خارج شود.
نکته مهم: برای جلوگیری از آسیب یا ناراحتی، ضربات دست هرگز نباید به ستون فقرات، سینه، شکم، دنده‌های پایین یا پشت وارد شود. همچنین درناژ پوسچرال و پرکاشن باید با معده خالی، قبل از غذا یا دو ساعت و نیم بعد از غذا انجام شود.
درناژ اتوژنیک (AD)
تخلیه اتوژنیک (AD) یک تکنیک پاکسازی راه هوایی است که از تنفس کنترل شده با افزایش حجم ریه برای شل کردن و انتقال مخاط به سمت بالا و خارج از ریه‌ها استفاده می‌کند.
این کار در سه مرحله انجام می‌شود: مرحله اول شامل تنفس با حجم کم است. مرحله دوم تنفس متوسط یا جزر و مدی است. مرحله سوم تنفس‌های با حجم زیاد است که به شما امکان می‌دهد مخاط را با سرفه بیرون بیاورید. یک فیزیوتراپیست باتجربه می‌تواند شما را در هر مرحله راهنمایی کند و توضیح دهد که در هر مرحله باید چه حسی داشته باشید، چه صداهایی بشنوید و چه زمانی شروع به سرفه کنید.
تکنیک چرخه فعال تنفسی (ACBT)
فیزیوتراپیست می‌تواند تکنیک‌های تنفس فعال مناسب (ACBT) را برای کمک به پاکسازی مخاط از ریه‌ها به شما آموزش دهد. این تکنیک‌ها ممکن است با کنترل تنفس (در صورت امکان به داخل و خارج از دهان) شروع شوند، سپس با تنفس عمیق (گاهی اوقات نفس را به مدت ۲ تا ۳ ثانیه قبل از رها کردن آن نگه دارید) و سپس هافینگ (خارج کردن هوا با سرعت از مجاری تنفسی؛ چیزی شبیه «ها» کردن) ادامه می‌یابد.
هافینگ، یک بازدم قوی از طریق گلو است؛ مانند زمانی که می‌خواهید روی آینه «ها» کنید. در حین هافینگ، ماهیچه‌های معده به سمت داخل کشیده می‌شوند و باید صدای ها از دهان‌تان خارج شود.
دستگاه‌های فشار مثبت بازدمی (PEP)
دستگاه‌های فشار مثبت بازدمی (PEP) به شکل ماسک یا ابزارهای دستی هستند که درون دهان قرار می‌گیرند. آنها به اجرای تکنیک‌های تنفسی کمک می‌کنند که می‌توانند ریه‌های شما را از خلط پاک نمایند. یک دستگاه PEP به شما امکان می‌دهد آزادانه نفس بکشید اما در هنگام بازدم مقاومت ایجاد می‌کند. برای پشت سر گذاشتن این مقاومت باید با شدت بیشتری بازدم کنید، تقریباً ۴ برابر طول دم خود. این کار باعث می‌شود که مخاط شما حرکت کند و در حین انجام این کار راه‌های هوایی شما باز نگه داشته شود.
PEP نوسانی
مانند PEP معمولی، این دستگاه امکان تنفس آسان و مقاومت در بازدم را فراهم می‌کند. اما این نوع دستگاه PEP ارتعاشاتی (یا نوسانات) نیز در بازدم ایجاد می‌کند تا مخاط را از راه‌های هوایی محیطی و میانی به سمت راه‌های هوایی مرکزی حرکت دهد. پس از چندین بار تنفس، شما باید سرفه کنید تا مخاط از ریه‌ها کاملاً پاک شود.
هر دو نوع فیزیوتراپی تنفسی با دستگاه‌های PEP (نوسانی و غیر نوسانی) بسته به شدت تجمع حدود ۲۰ دقیقه یا ۲۰ تنفس طول می‌کشد.
برای آشنایی با فیزیوتراپی صورت در منزل می توانید مقاله فیزیوتراپی صورت را مطالعه نمایید.
مزایای فیزیوتراپی تنفسی
فیزیوتراپی تنفسی با مزایای متعددی برای بیماران همراه است. فیزیوتراپی ریه علاوه بر کمک به تنفس راحت‌تر می‌تواند از عفونت قفسه سینه نیز جلوگیری کند و حملات سرفه را کاهش دهد. به طور خلاصه مهم‌ترین مزایا فیزیوتراپی ریه شامل موارد زیر هستند:
- بهبود سرفه برای دفع مخاط
- بهبود آمادگی جسمانی
- بهبود عملکرد ریه
- پیشگیری از عوارض ثانویه تنفسی
- کاهش اِشکال در تنفس
- کاهش خستگی و بی حالی
- بهبود کیفیت زندگی بیمار
فیزیوتراپی تنفسی در منزل
دریافت خدمات فیزیوتراپی تنفسی در منزل از چند جهت به نفع بیماران است. این کار علاوه بر صرفه جویی در زمان و هزینه رفت و آمد، روش مطمئن‌تری برای بیماران مبتلا به مشکلات تنفسی محسوب می‌شود. همانطور که می‌دانید این بیماران نسبت به محرک‌های محیطی مانند آلودگی هوا حساس‌تر هستند و همچنین آمادگی جسمانی پایین‌تر و سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند. به همین خاطر زودتر خسته و کلافه می‌شوند و ریسک بیشتری برای ابتلا به سایر بیماری‌ها دارند. به همین خاطر فیزیوتراپی ریه در خانه، یک گزینه ایده آل و کاملا امن برای این دسته از بیماران است.
آموزش فیزیوتراپی ریه در منزل
فیزیوتراپی ریه در خانه، حساس‌تر و پیچیده‌تر از سایر انواع فیزیوتراپی است زیرا قفسه سینه، یک بخش بسیار آسیب پذیر است و انجام نادرست تمرینات تنفسی یا دریافت ماساژ غیراصولی می‌تواند وضعیت شما را بدتر کند یا آسیب‌های جدی به قفسه سینه و ریه‌های شما وارد نماید. به همین خاطر اهیمت بسیاری دارد که فیزیوتراپی تنفسی در منزل را تحت نظر یک فیزیوتراپ با تجربه انجام دهید و قبل از تسلط کامل بر تکنیک فیزیوتراپی آموزش داده شده توسط فیزیوتراپ، آن را به تنهایی در منزل امتحان نکنید.
آموزش فیزیوتراپی ریه در منزل با توجه به نوع و شدت مشکل بیمار می‌تواند متفاوت باشد. بنابراین در این بخش به ارائه یکسری تمرینات تنفسی عمومی می پردازیم که می‌توانید پس از مشورت با فیزیوتراپ خود انجام دهید.
تنفس دیافراگمی
این تمرین جزء معروف‌ترین ورزش‌های ریه است. تنفس دیافراگمی نوعی تمرین تنفسی است که به تقویت دیافراگم (عضله اصلی که در تنفس نقش دارد) کمک می‌کند. تنفس دیافراگمی با عنوان تنفس شکمی نیز شناخته می‌شود.
برای انجام این تمرین:
- روی صندلی بنشینید و در وضعیت نیمه نشسته قرار بگیرید (پشت صندلی در زاویه ۳۰ تا ۴۵ درجه تنظیم شود).
- برای تمرکز روی دیافراگم، یک دست را روی قفسه سینه و دست دیگر را روی شکم خود قرار دهید. به آرامی نفس عمیق بکشید و توجه کنید که کدام دست حرکت می‌کند. در تنفس دیافراگمی، دستی که روی معده قرار دارد باید بیشتر حرکت کند.
- تنفس را آهسته کنید؛ دم انجام دهید تا ریه‌ها کاملا باد شوند، سپس به آرامی بازدم کنید. دم از بینی می‌تواند به کنترل میزان بازدم کمک کند. پس از بازدم کمی مکث کنید و دوباره نفس بکشید.
تنفس لب غنچه‌ای
تنفس با لب جمع شده یک تکنیک تنفسی است که شامل بازدم از طریق لب‌های فشرده (غنچه شده) و دم از طریق بینی با دهان بسته است. این یک روش موثر برای کاهش سرعت تنفس و افزایش زمان بازدم است که باعث می‌شود هوای بیشتری با هر چرخه تنفسی آزاد شود. ثابت شده که این تکنیک تنفسی برای افراد مبتلا به بیماری‌های انسدادی ریه مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) و همچنین آسم که منجر به تنگی نفس در حین فعالیت می‌شود، مفید است.
تنفس جعبه‌ای
تنفس جعبه‌ای یک تمرین تنفسی برای کمک به بیماران در مدیریت استرس است و می‌تواند قبل، در طول و یا بعد از سایر تمرینات فیزیوتراپی تنفسی انجام شود. در تنفس جعبه‌ای فرض می‌کنید که روی چهار ضلع یک مربع در حال حرکت هستید. در هنگام عبور از ضلع‌های افقی، نفس‌تان را نگه می‌دارید و در حین حرکت در ضلع‌های عمودی نفس می‌کشید. این تمرین در هر مکان و شرایطی قابل انجام است.
برای اجرای تنفس جعبه‌ای:
- مرحله اول: در ۴ شماره از طریق بینی، عمل دم انجام دهید.
- مرحله دوم: نفس خود را تا ۴ شماره نگه دارید.
- مرحله سوم: در ۴ شماره از طریق دهان هوا را بیرون دهید (بازدم)
- مرحله چهارم: نفس‌تان را تا ۴ شماره نگه دارید.
- مراحل فوق را تکرار کنید.
برای اطلاع بیشتر درباره فیزیوتراپی می توانید فیزیوتراپی در منزل را مطالعه نمایید.
سخن پایانی
ابتلا به برخی از بیماری‌ها تنفس را دشوار می‌کند زیرا باعث می‌شود مخاط در ریه‌ها غلیظ، چسبنده یا بیش از حد شود. این وضعیت در صورتی که شدید باشد، آزاردهنده و حتی تهدید کننده زندگی است. فیزیوتراپی تنفسی شامل تکنیک‌ها و دستگاه‌هایی است که به منظور تسهیل سرفه کردن برای خروج مخاط اضافی، غلیظ یا چسبنده از ریه‌ها استفاده می‌شود. برخی از این تکنیک‌ها با کمک ارتعاش یا ضربه زدن به ناحیه ریه باعث شکستن خلط و دفع آسان‌تر آن خواهد شد. سایر تکنیک‌های فیزیوتراپی ریه روی افزایش قدرت تنفس بیمار کار می‌کنند.
بزرگ‌ترین مسئولیت ما در تیم پویای توان هاب مراقبت از سلامت جامعه توان‌خواهان است. ما در خانواده توان هاب تنها یک هدف داریم و آن اینکه کلیه خدمات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپدی را به‌صورت تخصصی در منزل شما عزیزان ارائه دهیم. در راستای تحقق این هدف، مشاوره تخصصی توان هاب برای شما عزیزان رایگان است و با ثبت درخواست تماس، کارشناسان ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما تماس می‌گیرند و به‌محض شروع درمان، درمانگران ما با کلیه تجهیزات لازم در منزل شما حضور پیدا خواهند کرد.
