اکثر افراد مبتلا به فلج مغزی در کنترل عضلات صورت، زبان، فک و سینه خود مشکل دارند. این مسئله توانایی آنها را برای تولید صدا و صحبت کردن صحیح محدود می‌کند. کاهش شنوایی نیز می‌تواند باعث تأخیر در گفتار و مشکلات ارتباطی شود. حدود 75 درصد از کودکان فلج مغزی دارای نقص گفتاری هستند. خوشبختانه، تخمین زده شده که 50 تا 70 درصد از این کودکان می‌توانند از آموزش گفتار بهره ببرند و به این ترتیب کیفیت زندگی بالاتری داشته باشند. پس با گفتاردرمانی می‌توان بخشی از این مشکل را حل کرد. در این مقاله می‌خواهیم به بررسی روش‌های گفتاردرمانی فلج مغزی بپردازیم. با ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.
چگونه فلج مغزی بر گفتار تأثیر می‌گذارد؟
فلج مغزی می‌تواند بر کنترل حرکتی در کل بدن تأثیر بگذارد. برای برخی، ممکن است فقط پاها، یک طرف بدن یا یک اندام را درگیر کند. پس تمامی افراد فلج مغزی نیاز به گفتاردرمانی ندارند. هنگامی که فلج مغزی بر عضلات اطراف دهان تأثیر می‌گذارد، افراد ممکن است با عملکردهایی مانند جویدن، صحبت کردن، تنفس و بلع مشکل داشته باشند.
دیزآرتری شایع‌ترین اختلال گفتار حرکتی در افراد مبتلا به فلج مغزی است. افراد مبتلا به دیزآرتری در کنترل ماهیچه‌های دهان و ایجاد نفس کافی برای صحبت کردن مشکل دارند؛ بنابراین ممکن است با مشکلت زیر دست و پنجه نرم کنند:
- گفتار نامشخص
- تلفظ ضعیف
- لحن نامناسب
- لکنت زبان
- مشکلات تغذیه
- صدای تودماغی
این عوارض ممکن است به طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد، خطر سوءتغذیه، سطوح بالای استرس و مشکلات ارتباطی را افزایش دهد. در نتیجه برای تقویت عضلات حرکتی دهان و بهبود مهارت‌های ارتباطی و تغذیه، گفتاردرمانی ضروری است.
منظور از گفتاردرمانی چیست؟
گفتاردرمانی نوعی درمان است که توسط متخصصان آموزش دیده و دارای مجوز مراقبت‌های بهداشتی به نام گفتار درمانگر ارائه می‌شود. این درمانگران اختلالات مربوط به زبان، گفتار، ارتباط و بلع را ارزیابی و درمان می‌کنند. آنها از تمرینات مختلفی برای بهبود گفتار، تنفس و بلع و رفع اختلالات خاص از جمله آفازی، دیس پراکسی و دیسفاژی استفاده می‌کنند.
برای آشنایی با گفتار درمانی می توانید مقاله همه چیز درباره گفتار درمانی را مطالعه نمایید.
اهداف گفتاردرمانی فلج مغزی
هدف اصلی گفتاردرمانی بهبود مهارت‌های ارتباطی است. گفتار درمانگر برای انجام این کار از نوروپلاستیسیته استفاده می‌کند. منظور از نوروپلاستیسیته توانایی سیستم عصبی مرکزی برای ایجاد تغییرات انطباقی و سازماندهی مجدد خود بر اساس رفتارهای فرد است. مانند ارتقای دیگر مهارت‌ها، راهکار اصلی بهبود در این زمینه نیز تمرین کردن است. تمرین مداوم به تحریک مغز کمک می‌کند. در گفتاردرمانی، گفتار درمانگر مهارت‌های ارتباطی و تغذیه فرد را ارزیابی می‌کند و برنامه‌ای شخصی‌سازی شده برای فرد ارائه می‌کند. این برنامه‌ها به کنترل بهتر عضلات حرکتی دهان کمک می‌کنند.
فواید گفتاردرمانی برای افراد مبتلا به فلج مغزی
فلج مغزی طیف وسیعی از اختلالات حرکتی با شدت‌های مختلف را در برمی‌گیرد. از آنجایی که این مشکل در هر فرد متفاوت است، بهترین راه، درمان شخصی‌سازی شده است. مثلاً افرادی که موارد خفیف‌تر اختلال گفتار را تجربه می‌کنند، ممکن است بر تقویت گفتار و زبان طبیعی تمرکز کنند، در حالی که درمان برای افراد مبتلا به موارد شدیدتر ممکن است شامل یادگیری نحوه استفاده از اشکال جایگزین ارتباط مانند دستگاه‌های گفتاری مصنوعی، ژست‌ها یا نوشتن باشد. گفتاردرمانی می‌تواند در موارد زیر به افراد مبتلا به فلج مغزی کمک کند:
- تولید گفتار
- جویدن و بلعیدن
- نفس كشيدن
- استفاده از سیستم‌های ارتباطی تقویتی یا جایگزین
- زبان بیانی
- صدا
- مهارت‌های تلفظ
- توسعه واژگان
- مهارت‌های شنیداری
- درک و شکل‌گیری کلمات
- مشارکت مستقیم در گفتگو
- مشکلات دهان و گلو
اکنون که مزایای گفتاردرمانی برای افراد مبتلا به فلج مغزی را درک کردید، چند تکنیک رایج مورد استفاده در این زمینه را بررسی می‌کنیم.
مقاله درمان اختلالات تلفظی در کودکان و بزرگسالان از دست ندهید.
تمرینات گفتاردرمانی فلج مغزی
در اولین جلسه گفتاردرمانی، گفتار درمانگر عملکرد فیزیکی و شناختی فرد را ارزیابی می‌کند. این ارزیابی می‌تواند شامل بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه حفره دهان او، تست‌های شنوایی‌شناسی، ارزیابی بیان، ارزیابی زبان و روان فرد شود. گفتار درمانگر پس از ارزیابی، برنامه درمانی مناسبی را برای فرد طراحی می‌کند. برای دریافت ایده بهتر از آنچه از یک جلسه گفتاردرمانی باید انتظار داشته باشید، چند نمونه از تمریناتی را که ممکن است توسط گفتار درمانگر توصیه شود، توضیح می‌دهیم.
تمرین بایت بلاک
بایت بلاک وسیله کوچکی است که بین دندان‌های بالا و پایین قرار داده می‌شود تا دهان را باز نگه دارد. این وسیله فک را ثابت نگه می‌دارد تا فرد بتواند حرکت زبان و لب‌های خود را تمرین کند. به عنوان نمونه، گفتار درمانگر ممکن است از شخص بخواهد که لب‌های خود را به هم بچسباند یا زبان خود را به پهلو ببرد.
با گذشت زمان، چالش‌ها پیچیده‌تر می‌شوند. به تدریج فرد می‌تواند صدا را با حرکات زبان و لب خود صدا ایجاد کند و بدون بابت بلاک تمرین کند. ممکن است گفتار درمانگر برای تمرین دادن به کودکان از تصاویر حیوانات و کودکانه استفاده کند تا کودک مضطرب نشود و با اشتیاق تمرینات را انجام دهد.
شرطی‌سازی صوتی
شرطی‌سازی صوتی شامل تقسیم کلمات به هجاها و تکرار مکرر صداهای خاص می‌شود. مثلاً اگر برای کلمه «مادر» از تقسیم «ما» و «در» استفاده می‌شود. فرد می‌تواند هر هجا را 20 بار تکرار کند. سپس سعی کنید آنها را کنار هم قرار دهید و کل کلمه را 20 بار تکرار کند.
پیشنهاد می دهیم مقاله گفتار درمانی برای گرفتگی صدا از دست ندهید.
تمرین با آینه
یکی دیگر از تمرینات مربوط به گفتاردرمانی فلج مغزی به چگونگی هماهنگی حرکات دهان برمی‌گردد. در واقع فرد به دلیل عدم هماهنگی حرکات دهان نمی‌تواند صداها را به درستی تولید کند. گفتار درمانگر از فرد می‌خواهد تا در زمان ادای صداها به حرکات دهان او نگاه کند. سپس سعی کند با نگاه کردن خود در آینه این صداها را تکرار کند. این گونه فرد می‌تواند بهتر صداها را تکرار کند و متوجه اشتباهات خود شود.
سایر تمرینات گفتاردرمانی فلج مغزی
از دیگر روش‌های گفتاردرمانی برای فلج مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تمرینات تلفظ: در این روش از کارت‌های مختلفی استفاده می‌شود که به فرد کمک می‌کنند تا بر صداهای خاص تمرکز کند.
- تمرین دمیدن: در این روش برای تمرین دادن به عضلات دهان و برای تولید صداهای خاص و تقویت شکم با هدف کنترل تنفس، از دمیدن در حباب یا سوت استفاده می‌شود.
- تمرینات تنفسی: کار روی دم و بازدم برای تقویت دیافراگم.
- تمرینات فک: خوردن غذاهایی که نیاز به جویدن اضافی دارند، مانند کرفس، سیب و هویج، با هدف تقویت عضلات فک.
- تمرینات بلع: جمع کردن بزاق یا مایع در دهان و قورت دادن ناگهانی آن. این کار از ریخته شدن غذا و مایعات به داخل راه هوایی جلوگیری می‌کند. همچنین با تمرین مانور ماساکو عضلات پشت گلو را تقویت می‌کنند.
- تمرینات زبان: تقویت زبان با انجام تمریناتی همچون فشار دادن آن به یک قاشق.
تجهیزات مورد استفاده در گفتاردرمانی فلج مغزی
برای اجرای تمرینات گفتاردرمانی برای فلج مغزی نیاز به لوازم خاصی نیست و می‌توان این تمرینات را با وسایل ساده زیر اجرا کرد:
ابزارهای مربوط به نگه داشتن فک و زبان مانند بایت بلاک
- نی
- کارت تصاویر
- کتاب
- فلش کارت
- تخته و تخته پاک‌کن
- آینه
لوازم مناسب افرادی که دچار مشکلات ارتباطی هستند و به وسایل کمکی نیاز دارند:
- تبلت
- کامپیوتر و کیبورد
- دستگاه‌های تقویتی و جایگزین ارتباطی (AAC)
- نرم‌افزارهای تخصصی
- لوازم کمکی ارتباطی مانند مداد، کاغذ، تخته، دستگاه تولیدکننده گفتار و…
مطالعه مقاله همه چیز درباره تعرفه و هزینه گفتاردرمانی از دست ندهید.
گفتاردرمانی فلج مغزی در منزل
والدین و اطرافیان نقش مهمی در ایجاد عادات گفتاری کودکان دارند. به همین دلیل تمرین در خانه برای چنین افرادی ضروری است. برخی از گفتار درمانگران جلسات خود را در منزل ارائه می‌دهند. این امر می‌تواند برای بسیاری از افرادی که مبتلا به فلج مغزی هستند، مناسب باشد. زیرا اغلب آنها از لحاظ حرکتی نیز مشکلاتی دارند و همین مسئله رفت و آمد را برای آنها سخت می‌کند. با برگزاری جلسات گفتاردرمانی در منزل، می‌توانید در وقت و هزینه صرفه‌جویی کنید.
نکاتی برای والدین و اطرافیان:
- سعی کنید آرام و شمرده صحبت کنید.
- در زمان صحبت کردن مستقیماً به فرد نگاه کنید.
- کودک را تشویق کنید تا به جای اشاره کردن از کلمات ساده و واحد استفاده کند.
- صبور و آرام باشید.
گفتاردرمانی فلج مغزی با توجه به سن کودک
همان طور که پیش‌تر توضیح دادیم جلسات گفتاردرمانی شخصی‌سازی می‌شوند و با توجه به نیازهای فرد طراحی می‌گردند. برای کودکان نیز چنین است. به همین دلیل سن و تعاملات و فعالیت‌های کودک بر طراحی جلسات اثر می‌گذارند.
- کودکان نوپا: گفتاردرمانی برای کودکان نوپا مبتنی بر بازی با اسباب‌بازی‌ها، تکرار صداها و کلمات، آواز خواندن و هنر و کاردستی است.
- کودکان خردسال: در جلسات گفتاردرمانی کودکانی که در سن مدرسه هستند، تأکید بیشتری بر تعامل اجتماعی می‌شود. البته از بازی‌ها و اسباب‌بازی‌ها هم استفاده می‌شود. درمان معمولاً شامل فعالیت‌های مختلفی برای ارتقای ارتباط است، مانند قصه‌گویی، گفتگو، تکرار صداها و کلمات و کار کردن روی کار مدرسه کودک. همچنین جلسات درمانی به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی خود را بهبود بخشد، مانند بالا نگه داشتن سر و حفظ تماس چشمی در حین صحبت کردن.
مطالعه مقاله گفتاردرمانی سکته مغزی از دست ندهید.
سخن نهایی
در این مقاله روش‌ها و تمرینات گفتاردرمانی فلج مغزی را توضیح دادیم. همان طور که اشاره کردیم تمرینات و جلسات با توجه به شدت مشکل فرد طراحی می‌شوند؛ بنابراین در مراحل اولیه درمان جلسات خصوصی هستند و بهتر است در منزل انجام شوند. اما پس از پیشرفت فرد، می‌توان از جلسات گروهی نیز کمک گرفت.
بزرگ‌ترین مسئولیت ما در تیم پویای توان هاب مراقبت از سلامت جامعه توان‌خواهان است. ما در خانواده توان هاب تنها یک هدف داریم و آن اینکه کلیه خدمات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپدی را به‌صورت تخصصی در منزل شما عزیزان ارائه دهیم. در راستای تحقق این هدف، مشاوره تخصصی توان هاب برای شما عزیزان رایگان است و با ثبت درخواست تماس، کارشناسان ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما تماس می‌گیرند و به‌محض شروع درمان، درمانگران ما با کلیه تجهیزات لازم در منزل شما حضور پیدا خواهند کرد.
نظر شما در این باره چیست؟ لطفا نظرات، پیشنهادات و تجربیات خود را در بخش دیدگاه با ما در میان بگذارید.
منابع:
