همه بچه‌ها در یک روز و ساعت مشخص زبان به صحبت باز نمی‌کنند. اما مراحل رشد نقاط عطف مشخصی دارد که اگر تا آن زمان خبری از حرف زدن دست‌و‌پاشکسته کودک نباشد، جای نگرانی است. مسئله دیر حرف زدن کودک دلایل مختلف دارد؛ می‌تواند ناشی از مشکلات دهانی و حرکتی باشد یا ریشه در بیماری‌های مختلف، ناتوانی ذهنی یا مشکلات شنوایی داشته باشد. در هر صورت ضعف کودک در مکالمه و درک گفته‌های دیگران باید توسط پزشکان متبحر این حوزه ارزیابی گردد تا قبل از شروع درمان، ریشه این مسئله شناسایی شود. در ادامه این مقاله درباره علت دیر حرف زدن کودک و روش‌های درمان آن صحبت خواهیم کرد.
نقاط عطف گفتار و زبان در دوران کودکی
بسیاری از کودکان از نقاط عطف مراحل مختلف رشد عقب می‌مانند و با مشکل تاخیر در زبان و گفتار مواجه می‌شوند. در واقعیت، والدین باید بتوانند نیمی از حرف‌های کودک را تا دو سالگی، دست‌کم ۷۵ درسد از حرف‌هایش را تا سه سالگی و تقریبا تمام حرف‌هایش را در چهار سالگی بفهمند. اما اگر مشکلات زیر را در فرزند دلبندتان می‌بینید، احتمال دیر حرف زدن کودک به‌خاطر مشکلات زبان و گفتار وجود دارد.
- تا ۱۲ ماهگی نمیتواند از زبان اشاره برای برقراری ارتباط استفاده کند.
- تا ۱۸ ماهگی حرکت را به صدا ترجیح می‌دهد.
- در ۱۸ ماهگی نمیتواند صداها را به خوبی تقلید کند.
- تا ۱۸ ماهگی نمیتواند درخواست‌های شفاهی ساده را درک کند.
- تا ۲ سالگی نمیتواند کلمه یا عبارت بسازد.
- تا ۲ سالگی نمیتواند خوب حرف بزند و نیازهایش را بیان کند.
- تا ۲ سالگی نمیتواند دستورالعمل‌های ساده را اجرا کند.
- تا ۲ سالگی لحن صدای عادی داشته باشد.
علت دیر حرف زدن کودک چیست؟
در بیشتر موارد تاخیر گفتار و زبان یک مشکل اساسی رشدی و جسمی است که موجب دیر حرف زدن کودک می‌شود و باید توسط پزشک متخصص به صورت کامل ارزیابی شود. چهار مورد از شایع‌ترین دلایل این عارضه عبارت است از:
۱. مشکلات دهانی و حرکتی
تأخیر گفتار اغلب زمانی رخ می‌دهد که بخش‌هایی از مغز که مسئولیت گفتار را برعهده دارند، دچار مشکل شوند. در نتیجه کودک برای تولید صدا دچار مشکل می‌شود؛ چراکه نمیتواند لب‌ها، زبان و فک خود را به‌خوبی حرکت دهد.
اگر مغز قادر به برقراری ارتباط با عضلات صورت نباشد، کودک نمیتواند عضلات صورت را برای حرف‌زدن تکان دهد و اصطلاحا به آپراکسی مبتلاست. یکی دیگر از اختلالات دهانی-حرکتی به اسم دیزآرتری زمانی رخ می دهد که عضلات کنترل‌کننده صورت، لب‌ها و زبان عملکرد بسیار ضعیفی داشته باشند.
۲. ابتلا به اوتیسم
یکی از مشکلاتی که کودکان مبتلا به اوتیسم با آن مواجه هستند، تاخیر گفتار است. تا جایی که تقریبا نیمی از کودکان ۳ تا ۴ ساله مبتلا به اوتیسم نمی‌توانند متناسب با سن و سال خود حرف بزنند و در برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی مشکل دارند؛ بنابراین ممکن است تا ۱۲ ماهگی نیازهای خود را بیان نکنند.
بچه‌های مبتلا به اوتیسم معمولا عباراتی که در یک برنامه تلویزیونی، بازی ویدیویی یا فیلم شنیده‌اند را تکرار می‌کنند و به همین خاطر درک‌کردن حرف‌های آنها برای اطرافیان ساده نیست.
همچنین می توانید مقاله گفتاردرمانی برای کودکان اوتیسم را مطالعه نمایید.
۳. مشکلات شنوایی یا اختلال پردازش شنوایی
مشکل شنوایی به طور قابل توجهی بر توانایی کودک در صحبت کردن، استفاده از زبان و درک دیگران از حرف‌های او تاثیر می‌گذارد. این موضوع در کودکان مبتلا به اختلال پردازش شنوایی به اوج می‌رسد. چراکه این بچه‌ها اصلا توانایی درک شنیده‌های خود را ندارند!
۴. ناتوانی ذهنی
انواع تاخیر رشدی در کودکان مبتلا به ناتوانی ذهنی طبیعتا بر توانایی گفتار، زبان و یادگیری آنها تاثیر منفی خواهد داشت. این بچه‌ها معمولا نمی‌توانند کلمات را به‌درستی و با لحنی قابل فهم بیان کنند و احتمالا برای کنار هم قرار دادن جملات یا درک زبان دچار مشکل می‌شوند.
دیر حرف زدن کودک بیش فعال
بسیاری از کودکان بیش فعال با مشکل اختلال دیر حرف زدن دست به گریبانند. چرا که این بچه‌ها به‌خاطر ضعف در مهارت شنیداری، مشکل درک کلمات جملات و دشواری در پیروی از دستورات کلامی به‌خوبی بچه‌های عادی نمی‌توانند مفاهیمی که می‌شوند را بفهمند. از سوی دیگر این بچه‌ها با مشکلات روحی و روانی زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند و بیشترشان قدرت کافی برای دقت و توجه به مسائل پیرامون خود را ندارند. اینطور می‌شود که آرام آرام از کودکان دیگر فاصله می‌گیرند و به صورت کاملا اختیاری «حرف نزدن» را انتخاب می‌کنند. در این شرایط چاره‌ای جز مراجعه به روانشناس متخصص اطفال وجود ندارد.
پیشنهاد می دهیم مقاله گفتاردرمانی برای حرف زدن کودک از دست ندهید.
گفتار درمانی برای دیر حرف زدن کودک بیش فعال
متخصصان زبان و گفتار رویکردهای متفاوتی برای درمان دیر حرف زدن اختیاری کودکان بیش فعال با یکدیگر دارند. ابتدا ارزیابی جامعی از مهارت‌های گفتار و زبان کودک انجام می‌دهند تا به یک برنامه و طرح درمان موثر برسند. سپس در خلال جلسات درمان با پیاده‌سازی رویکردهای رفتاری کودک را آرام آرام با خود همراه می‌کنند تا صحبت کردن و درک صحبت‌های دیگران برای آنان ساده‌تر شود. اما لازم به یادآوری است که پیشرفت درمان دیر حرف زدن کودکان مبتلا به بیش فعالی وابسته به همکاری والدین و البته تلاش و رغبت کودک در انجام تمرین‌های گفتار درمانی است.
نحوه تشخیص تأخیر در گفتار کودک
برای تشخیص تأخیر در گفتار کودک باید به نشانههایی توجه کنید. کودکان سالم با رشد طبیعی، تقریباً مهارتها را به یک شکل یاد می‌گیرند و نشان می‌دهند. در واقع، اکثر کودکان در بازه زمانی خاصی یک سری علائم گفتاری را بروز می‌دهند که نشاندهنده روند طبیعی رشد است. ممکن است برخی از کودکان کمی تأخیر داشته باشند؛ اما به مرور حرف زدن را یاد می‌گیرند و پس از مدتی مانند دیگر کودکان هم‌سن و سال خود صحبت می‌کنند و نشانههای گفتاری را بروز می‌دهند. در این میان، ممکن است بعضی از آنها این نشانهها را بروز ندهند و این مسئله به معنای تأخیر در حرف زدن است.
بنابراین، به عنوان والدین و مراقبان کودک باید حواس خود را جمع کنید، این نشانهها را بشناسید و در صورت عدم مشاهده آنها فوراً به پزشک متخصص و گفتار درمانگر مراجعه کنید. زیرا هر چه زودتر این مسئله را پیگیری کنید، نتیجه بهتری هم خواهید گرفت. علائمی که در ادامه می‌آوریم نشانههای تأخیر در گفتار و صحبت کردن کودک هستند. پیش‌تر به صورت مختصر به این نشانهها اشاره کردیم. با در نظر گرفتن این نشانهها می‌توانید تشخیص دهید که آیا کودک در گفتار تأخیر دارد یا خیر:
- صدا درنیاوردن از خود تا 12 ماهگی: نوزادان معمولا از 6 تا 8 ماهگی شروع به درآوردن صدا می‌کنند. اگر شما با نوازد حرف بزنید، او سعی می‌کند با زبان خود به شما پاسخ دهد. آیا کودک شما در این سن چنین نشانهای را از خود بروز نمیدهد؟
- عدم استفاده از کلمات ساده تا 16 ماهگی: کودکان میتوانند تا 16 ماهگی کلمات سادهای مثل ماما، بابا، بده، نَه و… را بیان کنند. کودک شما هم باید بتواند این کلمات را به طور ساده ادا کند.
- عدم تولید عبارات دو کلمهای تا 24 ماهگی: اکثر کودکان نوپا میتوانند تا 24 ماهگی عبارات دو کلمهای ساده را بسازند و بیان کنند. به عنوان مثال، مال منه، تموم شد، بابا اومد و… .
- مشکل داشتن در تولید برخی صداها: اگر کودک شما در تولید برخی صداها مانند «س» و «ر» مشکل دارد، این مسئله می‌تواند نشانه تأخیر باشد.
- قابل درک نبودن حرف‌های کودک در اغلب مواقع تا 4 سالگی: صحبت‌های اکثر کودکان تا 4 سالگی قابل درک است. یعنی پنجاه درصد مواقع، غریبهها و افرادی که با کودک همیشه در حال گفتگو نیستند، میتوانند حرف‌های او را درک کنند. اگر حرف‌های کودک شما قابل درک نیست، ممکن است او دچار تأخیر در گفتار شده باشد.
نکته: والدین و مراقبان همیشگی کودک باید حدود 50 درصد از گفتار او را در 2 سالگی و 75 درصد آن را در 3 سالگی درک کنند. این مورد در 4 سالگی بیشتر می‌شود.
پس به این نشانهها توجه کنید. اگر نگران دیر حرف زدن کودک هستید، با پزشک متخصص مشورت کنید. پزشک پس از ارزیابی و در صورت نیاز شما را به یک آسیب‌شناس گفتار کودکان ارجاع خواهد داد. در طول ارزیابی، گفتاردرمانگر مهارت‌های گفتاری کودک را میسنجد و دلیل تأخیر را به شما می‌گوید. علاوه بر این، علائمی را که باید به آنها توجه کنید، توضیح می‌دهد. آنها همچنین ممکن است در مورد سابقه خانوادگی و نقاط عطف رشد گفتار دیگر فرزندتان نیز سؤالاتی بپرسند.
مطالعه مقاله اختلال هماهنگی رشدی از دست ندهید.
روش‌های درمان دیر حرف زدن کودکان
تنها کسی که می‌تواند درست‌ترین شیوه درمان دیر حرف زدن کودک را بیابد، یک پزشک آسیب‌شناس زبان و گفتار است. این پزشک است که تصمیم می‌گیرد برای حل این تاخیر زبانی نیاز به جلسات گفتار درمانی است یا می‌توان با انجام تمرینات مداوم در خانه این مسئله را درمان کرد.
۱. گفتار درمانی، موثرترین راه درمان
بهترین و موثرترین راه درمان دیر حرف زدن کودک شروع جلسات گفتار درمانی با یک پزشک متخصص آسیب‌شناس گفتار و زبان است. گفتاردرمانگر با ارزیابی وضعیت کودک و تشخیص زودهنگام دلیل تاخیر گفتار، کمک می‌کند تا قبل از شروع مدرسه این موضوع حل شود و کودک گفتار معمولی داشته باشد. همچنین با استفاده از تمرینات توانبخشی شامل تمرینات تلفظ، تقویت عضلات دهان و فک، و تمرینات برای بهبود رشد و توسعه مهارت‌های زبانی تلاش می‌کند تا توانایی‌های گفتاری کودک را گسترش دهد.
گفتاردرمانگر در جلسات درمان این اهداف را دنبال می‌کند:
- به کودک بیاموزد که کلمات را به شکل صحیح تلفظ کند. آموزش موقعیت دهانی صحیح و حتی تقویت عضلات دهان در دستور کار این جلسات قرار می‌گیرد.
- پزشک تلاش می‌کند تعداد کلمات مورد استفاده و قابل درک برای کودک را بیشتر کند.
- تلاش می‌کند به کودک کمک کند کلمات را به جملات منطقی و معنی‌دار تبدیل نماید.
- به کودک بیاموزد به سوالات و درخواست‌های دیگران به‌درستی پاسخ دهد و ارتباط کلامی درست ایجاد کند.
- داستان‌ها را درک کند و معنای آنها را به‌راحتی بفهمد.
- با توجه به سن کودک مهارت‌های خواندن و نوشتن را نیز به او بیاموزد.
تحقیقات نشان می‌دهند اگر تاخیر گفتار زود درمان نشود، می‌تواند ۴۰ تا ۶۰ درصد قدرت تکلم کودک را تحت تاثیر قرار دهد و احتمال ابتلا به مشکلات مختلف اجتماعی، عاطفی، رفتاری و شناختی را در بزرگسالی بیشتر کند. همچنین گفتار درمانگر با ارائه آموزش‌ها، راهبردها و سرنخ‌ها به والدین، به آنها کمک می‌کند نقش فعال‌تری در پیشرفت مهارت‌های گفتار و زبان کودک داشته باشند.
همچنین پیشنهاد می کنیم مقاله گفتار درمانی کودکان را مطالعه نمایید.
۲. درمان بیماری‌های زمینه‌ای
وقتی دیر حرف زدن کودک به یک بیماری زمینه‌ای مرتبط است یا به خاطر ابتلا به یک اختلال رخ می‌دهد، رسیدگی به ریشه آن بیماری بهترین راه درمان تاخیر گفتار است. پزشک بسته به وضعیت کودک، درمان مشکلات شنوایی، اصلاح مشکلات جسمی دهان یا زبان، کاردرمانی، فیزیوتراپی، درمان تحلیل رفتار کاربردی و یا مدیریت اختلالات عصبی را توصیه و آغاز می‌کند.
۳. تمرین و تکرار در خانه توسط والدین
هیچ دارویی به قدرتمندی تمرین و تکرار، آن‌هم توسط والدین و در محیط آرامش‌بخش خانواده موثر نیست!
- از بدو تولد با فرزندتان صحبت کنید و از هر فرصتی برای حرف‌زدن استفاده کنید. بچه‌ها در نوزادی هم صدای شما را می‌شنوند و از شما یاد می‌گیرند.
- به صدا زدن و غر زدن کودک با سیگنال‌های مثبت پاسخ دهید.
- با صدای بلند کتاب بخوانید. قصه بگویید یا در مورد تصاویر مختلف حرف بزنید.
- برای فرزندتان آواز بخوانید و گوشش را با موسیقی آشنا کنید. یادگیری آهنگ‌های جدید به کودک شما کمک می‌کند کلمات تازه یاد بگیرد. این تمرین مهارت‌های حافظه، گوش دادن و بیان ایده را هم تقویت می‌کند.
- آنچه را که فرزندتان می‌گوید بسط دهید. اگر فرزندتان به گربه‌ای اشاره کرد و با ذوق کلمه «گربه» را به زبان آورد، شما بگویید «آره، اون یک گربه است. یک گربه‌ی خیلی قشنگ».
- احساساتش را برایش شرح دهید. مثلا وقتی بگویید «فکر می‌کنم گرسنه‌ای».
- هنگامی که فرزندتان با شما صحبت می‌کند توجه کامل خود را به او معطوف کنید. وقتی سوالی از او می‌پرسید، به او زمان کافی برای فکر کردن و پاسخ دادن بدهید.
- از فرزندتان زیاد سوال بپرسید.
- به اشتباهات دستوری جملاتش مستقیما اشاره نکنید؛ می‌توانید عبارات صحیح را تکرار کنید تا ذهن او جملات درست را ثبت کند.
پیشنهاد می شود مقاله آپراکسی گفتاری از دست ندهید.
کلام پایانی
مهم‌ترین نکته‌ای که باید در مورد دیر حرف زدن کودک بدانید این است که تشخیص و شروع زودهنگام دوره درمان نقش بسیار مهمی در سرعت پیشرفت کودک و تقویت کامل مهارت‌های گفتار و زبان پیش از حضور در اجتماع خواهد داشت. درمانگر در جلسات گفتار درمانی با ارزیابی، هدف‌گذاری، انجام تمرین‌ها و نظارت بر پیشرفت کودک، اطمینان حاصل می‌کند که این تاخیر در گفتار در کودکی درمان شود تا در بزرگسالی بر روابط اجتماعی فرد تاثیر منفی نگذارد.
بزرگ‌ترین مسئولیت ما در تیم پویای توان هاب مراقبت از سلامت جامعه توان‌خواهان است. ما در خانواده توان هاب تنها یک هدف داریم و آن اینکه کلیه خدمات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ارتوپدی را به‌صورت تخصصی در منزل شما عزیزان ارائه دهیم. در راستای تحقق این هدف، مشاوره تخصصی توان هاب برای شما عزیزان رایگان است و با ثبت درخواست تماس، کارشناسان ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما تماس می‌گیرند و به‌محض شروع درمان، درمانگران ما با کلیه تجهیزات لازم در منزل شما حضور پیدا خواهند کرد.
منابع:
